Teologia dogmatyczna - sakramentologia (2014/15)

Sylabus

Sylabus

Wymagania wstępne

Podstawowa znajomość Biblii.
Podstawowa znajomość liturgii.
Podstawowa znajomość patrologii.

Cele

Celem wykładu jest przekazanie gruntownej wiedzy z zakresu sakramentologii
pozwalającej kompetentnie wypełniać posługę kapłańską i katechetyczną.
Słuchacz powininien posiadać znajomość następujących zagadnień:
- znaczenie pojęć: misterion, sacramentum, ex opere operato;
- historia i rozwój poszczególnych sakramentów;
- podstawowe teksty Magisterium Kościoła dotyczące poszczególnych sakramentów;
- historia i rozwój teologii sakramentalnej;
- praktyczne zastosowanie teoretycznej wiedzy

Treści kształcenia

Sakramentologia to systematyczna refleksja teologiczna nad sakramentami.
W pojęciu sakramentologii zawiera się nie sama tylko nauka o sakramentach
w ogólności i o poszczególnych sakramentach; obejmuje ona również teoriopoznawcze
zagadnienie relacji dogmatycznej refleksji nad sakramentami do
ich miejsca w pozostałych dyscyplinach teologicznych. Zajmuje się ona nadto
umiejscowieniem tej tematyki w całości dogmatyki.
Sakramentologia stawia
następujące pytania: z jakiej racji rzeczywistości należące do tego świata mogą wskazywać na Boże zbawienie i służyć za jego pośrednictwa?;
jakie znaczenie
mają czynności symboliczne w kontaktach międzyludzkich i na czym polega
ich działanie?;
Sakramentologia dogmatyczna w oparciu o źródła wiary chrześcijańskiej
i ich własną historię, ukazuje sakramenty jako konkretne, związane
z sytuacją, sposoby realizacji powszechnego sakramentu Kościoła oraz odnosi je do teraźniejszości. Systematyczna nauka o sakramentach dotyczy najpierw sakramentów w ogólności następnie szczegółowej analizy wszystkich sakramentów. Omawiana jest historia
sakramentologii ze szczególnym uwzględnieniem rozumienia słów mystérion–
sacramentum, następnie początki i rozwój teologii sakramentów od Pisma św.
poprzez patrystykę, scholastykę, reformację i Trydent, aż po rozwinięcia
współczesne. Ponadto analizowany jest problem pochodzenia, ustanowienia
i określenia liczby sakramentów. Także kwestie szczegółowe jak: zasada ex
opere operato, szafarz i podmiot sakramentów, sprawczość sakramentów, sposób
skuteczności, skutki sakramentów. Merytoryczne treści wykladu sprowadzają się do następujących zagadnień:

I część – sakramentologia ogólna

Historia:

1. Termin mystérion – sacramentum
- Znaczenie terminu w świecie greckim
- Pismo św.
- Ojcowie Kościoła
2. Początki i rozwój teologii sakramentów
- Początki
- Okres Scholastyki
- Reformacja i Sobór Trydencki
- Encyklika Mediator Dei
- Aktualne rozwinięcia

Chrystus i sakramenty:

1. Problem pochodzenia i ustanowienia
- Dane biblijne
- Dane Tradycji
- Sobór Trydencki
2. Chrystus – pierwotny sakrament i twórca sakramentów

Kościół i sakramenty:

1. Kościół sakramentem Chrystusa
- Dane biblijne
- Dane Tradycji
- Kościół jest sakramentem ponieważ jest Mistycznym Ciałem zmartwychwstałego Pana
2. Kościół jako sakrament powszechny a poszczególne sakramenty
- Władza Kościoła w sprawowaniu sakramentów
- Liczba siedmiu sakramentów
- Szafarz sakramentów

Człowiek i sakramenty:

1. Sprawczość sakramentów
- Dane biblijne
- Dane Tradycji
- Sposób skuteczności sakramentalnej
2. Skutki sakramentów
- Łaska sakramentalna
- Charakter sakramentalny




II część – sakramentologia szczegółowa


Chrzest

1. Chrzest w Piśmie świętym
- Chrzest Jana
- Chrzest Jezusa
- Chrzest według św. Pawła

2. Sakrament chrztu w historii
- Okres Ojców Kościoła
- Średniowiecze, Sobór Trydencki i Watykański II

3. Postać symboliczna chrztu
- Materia sakramentu chrztu
- Forma chrztu
- Włączenie do Kościoła

4. Skutki chrztu
- Włączenie w paschalną tajemnicę Chrystusa
- Przebaczenie grzechów

5. Czy chrzest jest konieczny do zbawienia?
- Konieczność chrztu do zbawienia
- Możliwość zbawienia bez chrztu z wody

Bierzmowanie – dar Ducha dla dawania świadectwa

1. Bierzmowanie w Piśmie
2. Świadectwa Tradycji
- Sakrament bierzmowania w Kościele Wschodnim
- Sakrament bierzmowania w Kościele Zachodnim
3. Skutki sakramentu bierzmowania

Eucharystia

1. Terminologia
2. Pismo o Eucharystii: - opisy Ostatniej Wieczerzy
- wspólnoty chrześcijańskie o Eucharystii

3. Historia sakramentu Eucharystii
4. Transsignifikacja i transfinalizacja jako próby wyjaśnienia transsubstancjacji
5. Istotne cechy Eucharystii
6. Kwestie praktyczne związane z Eucharystią

Święcenia

1. Kapłaństwo w Piśmie św.
- Kapłaństwo i kapłani w Nowym Testamencie
- Kapłaństwo Jezusa Chrystusa
2. Historia kapłaństwa
- Okres Ojców Kościoła
- Średniowiecze i Sobór Trydencki
- Sobór Watykański II
3. Skutki kapłaństwa
- Działalność w zastępstwie Chrystusa
- Nieusuwalny charakter
4. Celibat

Pokuta – pojednanie z Bogiem i Kościołem

1. Elementy teologii grzechu
2. Odpuszczenie grzechów według Pisma świętego
- Jezus i odpuszczenie grzechów
- Przekazanie tej mocy apostołom
- Pierwotna wspólnota chrześcijańska a odpuszczenie grzechów
3. Historia sakramentu pokuty
- Praktyka pokuty publicznej
- Pokuta prywatna
- Okres Scholastyki
- Reformacja i Trydent
- Sobór Watykański II i nowy ryt sakramentu pokuty
4. Pokuta – pojednanie z Bogiem i Kościołem
- Śmierć i zmartwychwstanie Chrystusa jako dzieło pojednania
- Kościół sakramentem pojednania

Sakrament namaszczenia chorych

1. Pismo o namaszczeniu chorych
2. Historia sakramentu namaszczenia chorych
3. Skutki sakramentu namaszczenia chorych

Sakrament małżeństwa – rzeczywistość ziemska i tajemnica zbawcza

1. Pismo o małżeństwie
- Dwa opowiadania o stworzeniu
- Nowy Testament
2. Historia sakramentu małżeństwa
3. Istotne aspekty małżeństwa chrześcijańskiego Merytoryczne treści wykladu sprowadzają się do następujących zagadnień:

I część – sakramentologia ogólna

Historia:

1. Termin mystérion – sacramentum
- Znaczenie terminu w świecie greckim
- Pismo św.
- Ojcowie Kościoła
2. Początki i rozwój teologii sakramentów
- Początki
- Okres Scholastyki
- Reformacja i Sobór Trydencki
- Encyklika Mediator Dei
- Aktualne rozwinięcia

Chrystus i sakramenty:

1. Problem pochodzenia i ustanowienia
- Dane biblijne
- Dane Tradycji
- Sobór Trydencki
2. Chrystus – pierwotny sakrament i twórca sakramentów

Kościół i sakramenty:

1. Kościół sakramentem Chrystusa
- Dane biblijne
- Dane Tradycji
- Kościół jest sakramentem ponieważ jest Mistycznym Ciałem zmartwychwstałego Pana
2. Kościół jako sakrament powszechny a poszczególne sakramenty
- Władza Kościoła w sprawowaniu sakramentów
- Liczba siedmiu sakramentów
- Szafarz sakramentów

Człowiek i sakramenty:

1. Sprawczość sakramentów
- Dane biblijne
- Dane Tradycji
- Sposób skuteczności sakramentalnej
2. Skutki sakramentów
- Łaska sakramentalna
- Charakter sakramentalny




II część – sakramentologia szczegółowa


Chrzest

1. Chrzest w Piśmie świętym
- Chrzest Jana
- Chrzest Jezusa
- Chrzest według św. Pawła

2. Sakrament chrztu w historii
- Okres Ojców Kościoła
- Średniowiecze, Sobór Trydencki i Watykański II

3. Postać symboliczna chrztu
- Materia sakramentu chrztu
- Forma chrztu
- Włączenie do Kościoła

4. Skutki chrztu
- Włączenie w paschalną tajemnicę Chrystusa
- Przebaczenie grzechów

5. Czy chrzest jest konieczny do zbawienia?
- Konieczność chrztu do zbawienia
- Możliwość zbawienia bez chrztu z wody

Bierzmowanie – dar Ducha dla dawania świadectwa

1. Bierzmowanie w Piśmie
2. Świadectwa Tradycji
- Sakrament bierzmowania w Kościele Wschodnim
- Sakrament bierzmowania w Kościele Zachodnim
3. Skutki sakramentu bierzmowania

Eucharystia

1. Terminologia
2. Pismo o Eucharystii: - opisy Ostatniej Wieczerzy
- wspólnoty chrześcijańskie o Eucharystii

3. Historia sakramentu Eucharystii
4. Transsignifikacja i transfinalizacja jako próby wyjaśnienia transsubstancjacji
5. Istotne cechy Eucharystii
6. Kwestie praktyczne związane z Eucharystią

Święcenia

1. Kapłaństwo w Piśmie św.
- Kapłaństwo i kapłani w Nowym Testamencie
- Kapłaństwo Jezusa Chrystusa
2. Historia kapłaństwa
- Okres Ojców Kościoła
- Średniowiecze i Sobór Trydencki
- Sobór Watykański II
3. Skutki kapłaństwa
- Działalność w zastępstwie Chrystusa
- Nieusuwalny charakter
4. Celibat

Pokuta – pojednanie z Bogiem i Kościołem

1. Elementy teologii grzechu
2. Odpuszczenie grzechów według Pisma świętego
- Jezus i odpuszczenie grzechów
- Przekazanie tej mocy apostołom
- Pierwotna wspólnota chrześcijańska a odpuszczenie grzechów
3. Historia sakramentu pokuty
- Praktyka pokuty publicznej
- Pokuta prywatna
- Okres Scholastyki
- Reformacja i Trydent
- Sobór Watykański II i nowy ryt sakramentu pokuty
4. Pokuta – pojednanie z Bogiem i Kościołem
- Śmierć i zmartwychwstanie Chrystusa jako dzieło pojednania
- Kościół sakramentem pojednania

Sakrament namaszczenia chorych

1. Pismo o namaszczeniu chorych
2. Historia sakramentu namaszczenia chorych
3. Skutki sakramentu namaszczenia chorych

Sakrament małżeństwa – rzeczywistość ziemska i tajemnica zbawcza

1. Pismo o małżeństwie
- Dwa opowiadania o stworzeniu
- Nowy Testament
2. Historia sakramentu małżeństwa
3. Istotne aspekty małżeństwa chrześcijańskiego

Efekty kształcenia

Wiedza.
W wyniku przeprowadzonych zajęć student posiada usystematyzowaną wiedzę nt. sakramentologii ogólnej i szczegółowej. Charakteryzuje i definiuje pojęcia takie jak: sakrament, zasada ex opere operato, skuteczność sakramentów, pochodzenie sakramentów, liczba sakramentów, materia, forma, szafarz. Zna różnicę jaka zachodzi między sakramentami w Kościele katolickim a w pozostałych Kościołach chrześcijańskich (TMA_W06). Student ponadto rozpoznaje powiązania sakramentologii z innymi dziedzinami nauki, a zwłaszcza z prawem kanonicznym i liturgiką. Wiedza ta pozwala spojrzeć na rzeczywistość sakramentalną z kilku perspektyw właściwych dla kilku dyscyplin naukowych (TMA_W12).

Umiejętności.
W wyniku przeprowadzonych zajęć student posługuje się właściwym językiem opisując rzeczywistość sakramentalną. Łączy zdobytą wiedzę z innymi subdyscyplinami teologii, szczególnie liturgiką i prawem kanonicznym i wykorzystuje tę wiedzę do odnajdywania powiązań pomiędzy rożnorodnymi elementami chrześcijańskiego dziedzictwa doktrynalnego (TMA_U07). Ponadto student wykorzystując zdobytą wiedzę stosuje ją w przeżywaniu liturgii.

Kompetencje (postawy).
W wyniku przeprowadzonych zajęć student dostrzega złożoność procesu kształtowania się teologii sakramentów. Ma świadomość historycznych uwarunkowań tego procesu, która prowadzi do intelektualnego i religijno-duchowego formowania się przez całe życie. Student jest otwarty na drugiego człowieka, któremu powinien ukazywać sakramenty jako miejsca spotkania z Bogiem. W tym celu wykazuje aktywną postawę by inspirować i organizować proces kształcenia się innych osób (TMA_K02).

Metody dydaktyczne

- wykład
- zobrazowanie omawianych treści ilustracjami

Sposoby sprawdzania i warunki zaliczenia

Egzamin ustny:

Czas trwania ok 15 min. Losowanie 3 zagadnień i odpowiedź na nie. Dwa zagadnienia z sakramentologii szczegółowej i jedno z sakramentologii ogólnej. Warunkiem uzyskania oceny pozytywnej jest wyczerpujące udzielenie odpowiedzi na przynajmniej jedno zagadnienie oraz niepełnej na pozostałe.

Możliwy jest także

Test pisemny:

Test jednokrotnego wyboru składający się z ok. 35 pytań. Warunkiem otrzymania oceny pozytywnej jest uzyskanie ponad 50 procent punktów.

Lektury podstawowe

Koch G., Sakramentologia
– zbawienie przez sakramenty, Kraków 1999;

Lektury uzupełniające

Auer J., Ratzinger J., Kleine Katholische Dogmatik, Regensburg 1972; Congar Y., Kościół jako sakrament zbawienia, Warszawa 1980;
Hoła K., Sakramenty
w aspektach dziejozbawczych, Kraków 1983;
Hryniewicz W., Duch Święty,
sakramenty, człowiek, „Znak” 32 (1980), s. 1203–1220;
Kasper W., Wort und
Sakrament, [w:] Glaube ind Geschichte, Mainz 1970;
Napiórkowski S. C., Z Chrystusem
w znakach, Lublin 1984;
Schillebeeckx E., Chrystus, sakrament spotkania
z Bogiem, Kraków 1966.