Historia ustroju i administracji ziem polskich do XVIII w. (2014/15)

Sylabus

Sylabus

Wymagania wstępne

Brak.

Cele

Celem głównym zajęć jest zaznajomienie uczestników z funkcjonującym na ziemiach polskich systemem władzy w okresie istnienia monarchii. Opanowanie terminologii prawno-ustrojowej, wiedza na temat struktur władzy, administracji, struktur społecznych pozwala zrozumieć proces prawodawczy oraz działanie organów i instytucji władz (prawodawczych, wykonawczych i sądowniczych). Wiedza taka daje podstawy rozpoznania obiegu dokumentów w dawnych czasach, miejsc ich przechowywania i porządkowania. Bez niej nie sposób poprawnie przygotować inwentarze i katalogi archiwów oraz archiwizować akta.

Treści kształcenia

Historia ustroju politycznego i społecznego oraz administracji ziem polskich, dająca obraz zasad funkcjonowania instytucji władzy w Polsce, wiedzę o źródłach prawa publicznego i społecznego.

1. Struktura terytorialna państwa. Podziały terytorialno-administracyjne.

A. Państwo Piastowskie: trójstopniowy podział administracyjno-terytorialny i zmiany w jego obrębie; powstanie kasztelanii.
B. Zjednoczenie państwa – formowanie się nowej struktury terytorialno-administracyjnej: prowincje, województwa i ziemie, powiaty (z uwzględnieniem Wielkiego Księstwa Litewskiego po 1569) – charakterystyka, uwarunkowania; ustawy o podziale terytorialnym z 1791 i 1793 roku – ich cel.

2. Urzędnicy i urzędy (od monarchii wczesnopiastowskiej po XVIII w.).
A. Urzędnicy zarządu terytorialnego (ziemscy) – zakres kompetencji, narodziny hierarchii, zasady obsadzania na urzędach.
B. Urzędy centralne i nadworne – kompetencje, zasady obsady urzędów, hierarchia urzędnicza.


3. Ustrój i forma państwa.
A. System prawa książęcego (także: koncepcja regaliów – krytyczna weryfikacja instytucji prawa książęcego).
B. Corona Regni Poloniae (charakterystyka koncepcji) a Respublica.
C. Monarchia patrymonialna, monarchia mixta – jagiellońska i monarchia królów elekcyjnych (charakterystyka systemu władzy).
D. In Polonia lex est rex, non rex est lex – wyjaśnienie obiegowej charakterystyki systemu władzy.

4. Kwestia następstwa tronu – od monarchii dziedzicznej po monarchię elekcyjną (elekcja potwierdzająca a wolna elekcja).


5. Uprawnienia władcy i ograniczenia pozycji monarchy elekcyjnego (od Artykułów henrykowskich).
A. Majestat władcy – Crimen laese Maiestatis.


6. Prawo ziemskie i sądy prawa polskiego.

A. Sądy prawa zwyczajowego (książęce, kasztelańskie, dominialne) oraz normy prawa zwyczajowego i procedura postępowania.
B. Sądy ziemskie, grodzkie, podkomorskie (charakterystyka).
C. Postępek sądowy polski (z uwzględnieniem „Formula processus”).
D. Trybunał Koronny.
E. Sądownictwo królewskie (sądy nadworne i ich specyfikacja w XVI w.; sąd sejmowy).
F. Sądownictwo wojskowe .


7. Zasada suwerenności prawa w polskiej rzeczywistości – próby kodyfikacji prawa ziemskiego (od statutów ziemskich Kazimierz Wielkiego po prace nad kodeksem Stanisława Augusta).


8. Źródła prawa kanonicznego.
A. Od Reguły Akwizgrańskiej do Corpus Iuris Canonici.
B. Działalność ustawodawcza Kościoła polskiego.


9. Rodzaje sądów kościelnych – struktura i kompetencje.
A. Sprawy świeckich przed sądami kościelnymi – causa spirituales, causa spritualibus annexae.


10. Prawo i sądownictwo miejskie.

A. Prawo miejskie i warunki jego posiadania
B. Rozwój podstaw prawa miejskiego w Polsce – od Zwierciadła saskiego i Weichblildu, przez partykularne przywileje i normy miejskie po próbę kodyfikacji tzw. polskiego prawa miejskiego.
C. Kancelarie oraz rodzaje ksiąg miejskich (charakterystyka).
D. Sądownictwo miejskie - rodzaje sądów, procedura sądowa (charakterystyka funkcjonowania sądownictwa miejskiego).


11. Charakterystyka prawnego stanowiska stanu włościańskiego w okresie staropolskim.
A. Sądy wiejskie – rodzaje, zasady i charakterystyka działania sądownictwa wiejskiego.

Efekty kształcenia

Wiedza – Ew_1 -posiada zaawansowaną wiedzę historyczną oraz wiedzę na temat różnych kierunków badań historycznych;Ew_2- opanowanie fachowej terminologii w zakresie nauk historycznych; Ew_3- ma wiedzę na temat wybranych (ustrojowo-społecznych) zagadnień z historii powszechnej; Ew_4 -zdaje sobie sprawę z diachronicznej struktury przeszłości; Ew_5 - umie rozpoznać relacje zachodzące między przeszłością a wydarzeniami bieżącymi; Ew_6 - ma świadomość różnorodności źródeł historycznych; Ew_7 - ma wiedzę na temat dorobku historiografii.

Umiejętności – Eu_1 - samodzielnie zdobywa i utrwala wiedzę; Eu_2 - potrafi zdefiniować podstawowe terminy specjalistyczne z nauk historycznych i pokrewnych; Eu_3 - rozwiązuje samodzielnie proste problemy historyczne i prezentuje wyniki; Eu_4 - potrafi sformułować własne opinie o zjawiskach społecznych i politycznych posługując się zdobytą wiedzą; Eu_5 -potrafi przedstawić opinie i tezy znanych mu autorów prac historycznych; Eu_6 - poprawnie używa języka ojczystego z elementami profesjonalnej terminologii nauk historycznych; Eu_7 - krytycznie ocenia swoją wiedzę i umiejętności.

Kompetencje społeczne – Ek_1 - uznaje różnice opinii determinowane podłożem narodowym i kulturowym; Ek_2 - wykazuje niezależność myślenia i wyciągania wniosków; Ek_3 - dostrzega korelację między przeszłością ustrojową a bieżącymi zjawiskami; Ek_4 - świadomość ciągłego poszerzania wiedzy.

Metody dydaktyczne

Wykład problemowy z elementami konwersatoryjnymi; M_1 - metoda podająca (objaśnienie, informacja); M_2 - metoda eksponująca (prezentacja, analiza mapy); M_3 - metoda problemowa (wykład problemowy, dyskusja).

Sposoby sprawdzania i warunki zaliczenia

Egzamin ustny, do którego dopuszczeni są uczestnicy wykładów. Podczas rozmowy toczonej wokół dwóch problemów z zakresu historii ustroju, uzupełnionej pytaniami kontrolnymi (szczegółowa wiedza)sprawdzone jest rozumienie zmian zachodzących w obrębie ustroju państwowego i społecznego, znajomość specjalistycznej terminologii, umiejętność definiowania zjawisk i pojęć, samodzielność myślenia.

Uzgodnienie terminu egzaminu nastąpi co najmniej dwa tygodnie przed rozpoczęciem sesji zimowej, a termin zostanie dostosowany do kalendarza sesji zimowej.

Lektury podstawowe

W. Uruszczak, Historia państwa i prawa polskiego, t. 1, Kraków 2010.

Lektury uzupełniające

M. Kallas, Historia ustroju Polski, t. 2 (Teksty źródłowe), Warszawa 2006.
J. Bardach, B. Leśnodorski, M. Pietrzak, Historia ustroju i prawa polskiego (wiele wydań).
M. Kallas, Historia ustroju Polski, Warszawa 2006.
W. Kriegseisen, Sejm Rzeczypospolitej szlacheckiej, Warszawa 1995.

Uwagi

brak.