Duchowość biblijna Starego Testamentu (wykład z teologii duchowości) (2014/15)
Sylabus
- Tytuł zajęć: Duchowość biblijna Starego Testamentu (wykład z teologii duchowości)
- Rok akademicki: 2014/15 Zajęcia dostępne w ramach przedmiotu:
- - Wykład podstawowy (ze specjalizacji) [na kierunku:] Teologia, studia trzeciego stopnia (licencjacko-doktoranckie), stacjonarne, I rok, semestr zimowy [drukuj sylabus]
- [prowadzący wykład:30h/e/1ECTS]:ks. dr hab. Stanisław Wronka
- [prowadzący wykład:30h/e/1ECTS]:ks. dr hab. Stanisław Wronka
- - Wykład podstawowy (ze specjalizacji) [na kierunku:] Teologia, studia trzeciego stopnia (licencjacko-doktoranckie), stacjonarne, II rok, semestr zimowy [drukuj sylabus]
- [prowadzący wykład:30h/e/1ECTS]:ks. dr hab. Stanisław Wronka
- [prowadzący wykład:30h/e/1ECTS]:ks. dr hab. Stanisław Wronka
- Osoba odpowiedzialna za treść sylabusa: ks. dr hab. Stanisław Wronka
Sylabus
Wymagania wstępne
Znajomość podstawowych informacji nt. Pisma Świętego oraz egzegezy Starego Testamentu, a także podstaw języka hebrajskiego biblijnego.
Cele
Poznanie podstawowych elementów i przejawów duchowego doświadczenia patriarchów, Mojżesza, proroków, mędrców, całego Izraela.
Rozumienie pojęcia duchowości w poszczególnych częściach i księgach Starego Testamentu: tradycjach historycznych, prorockich i mądrościowych oraz osiągnięcie syntezy tych szczegółowych danych.
Rozumienie pojęcia duchowości w poszczególnych częściach i księgach Starego Testamentu: tradycjach historycznych, prorockich i mądrościowych oraz osiągnięcie syntezy tych szczegółowych danych.
Treści kształcenia
1. Pojęcie duchowości ST
a. Definicja: egzystencjalny przejaw wiary w Boga, który się objawia w historii i na-wiązuje kontakt z człowiekiem
b. Rozwój: tradycje historyczne (wyjście – początek, pustynia – wzrost, Synaj – dojrzałość, pobyt w Kanaanie – codzienność, wygnanie – kryzys, powrót – odbudowa), prorockie (prymat Boga, sprawiedliwość społeczna, historia w świetle słowa Bożego, stosunek do monarchii, mesjanizm), mądrościowe (zaufanie do człowieka i świata, wątpliwości i tragizm istnienia, poszukiwanie Boga i zaufanie Mu)
c. Główne punkty: centralna pozycja Boga, w którym człowiek odnajduje swą tożsa-mość i pełnię; objawianie się Boga wychodzi naprzeciw poszukiwaniom Go przez człowieka; braterska wspólnota
2. Duchowość Abrahama (hebraizm)
a. Powołanie przez Boga, obietnica (berît) potomstwa i ziemi, błogosławieństwo (brk), próba (nsh)
b. Odpowiedź Abrahama: wiara (’mn), posłuszeństwo (šm‘), bojaźń Boża (jir’at ’ělōhîm), miłość (’hb), wierność (’mn), sprawiedliwość (ṣdq)
3. Wyjście – duchowość początków (jahwizm)
a. Bóg, który jest z Izraelem i dla niego (Jahwe(h)), wyprowadza go z niewoli egipskiej jako wojownik, sędzia, odkupiciel (gō’ēl)
b. Pascha (pesaḥ): pamiątka i aktualizacja wyjścia
c. Etyka: praktyka wyzwalania i wezwanie do nawrócenia
4. Pustynia – duchowość wzrostu
a. Między zniechęceniem a nadzieją
b. Czas zbawienia
c. Próba
d. Idealizacja
5. Synaj – duchowość dojrzałości
a. Teofania: Bóg ukazuje się i mówi
b. Izrael ludem Boga: uczta, ryt krwi, przymierze (berît) jako przyrzeczenie zbawczej obecności Boga i jako zobowiązanie etyczne i kultyczne Izraela, mieszkanie (škn) Boga
c. Grzech (złoty cielec) i przebaczenie miłosiernego (rḥm, ḥnn, ’ěmet, ḥesed) Boga
6. Kanaan – duchowość codzienności
a. Ziemia obiecana, której właścicielem jest Bóg, staje się dziedzictwem Izraela jako jej użytkownika
b. Zderzenie z bóstwami kananejskimi, sanktuaria jahwistyczne, wierność Bogu
c. Instytucje Izraela: król (mesjanizm), prorok (walka o prawa Boga wobec królów i lu-du), mędrzec (po stronie człowieka), lewita i kapłan (wymagania kultu)
d. Szkoły duchowości: jahwista mędrzec uniwersalista X w. Jerozolima, czas świetności (błogosławieństwo od stworzenia do Salomona), elohista lewita „nacjonalista” IX-VIII w. Izrael, skażenie religijne (bojaźń Boża z Synaju od Abrahama do VIII w.), deuteronomista lewita VIII-VII w. Izrael, Jerozolima, schyłek królestwa (Pwt: prawo Boże w ustach Mojżesza gwarantem trwania)
7. Niewola babilońska (586-538) – duchowość kryzysu
a. Czas refleksji, redagowania literatury biblijnej i zachowania tożsamości (liturgia sło-wa, szabat, obrzezanie)
b. Szkoły duchowości: deuteronomista lewita VI w. Babilonia (Pwt- 2Krl: deuteronomistyczna historia niewierności Izraela od wejścia do Kanaanu do niewoli babilońskiej), kapłan VI w. Babilonia (ziemia i tożsamość Izraela od stworzenia do śmierci Mojżesza; genealogie, błogosławieństwo, przymierze, kult)
8. Powrót z niewoli – duchowość odbudowy (judaizm)
a. Tôrā(h) mądrością, chwałą i płotem Izraela (przywiązanie i posłuszeństwo)
b. Kult świątynny (ofiary) i synagogalny (liturgia słowa: šema‘ [Pwt 6,4-9; 11,13,21; Lb 15,37-41], modlitwa „osiemnaście błogosławieństw” [šemōne(h) ‘eśrē(h)], czytanie Pięcio-księgu i Proroków w cyklu trzyletnim [do tego w święta jeden z 5 zwojów: Pnp, Rt, Lm, Koh, Est], homilia, modlitwa, błogosławieństwo [Lb 6,22-26])
c. Uniwersalizm proroków (Jonasz) i integralizm religijny (odprawienie pogańskich żon i zachowanie jęz. hebrajskiego/aramejskiego w V-IV w., walka Machabeuszy w II w., nowe grupy: chasydzi, esseńczycy, faryzeusze)
d. Oczekiwanie na powszechne królestwo Boże (apokaliptyka), rozwój angelologii i demonologii, idea zmartwychwstania (Dn, 2Mch) i nieśmiertelności (Mdr)
9. Duchowość proroków
a. Prorok – osoba natchniona, publiczna, zagrożona, charyzmatyczna
b. Osobiste doświadczenie Boga: miłości (Ozeasz)
c. Walka z bałwochwalstwem: rywale Boga (bóstwa i kulty pogańskie, polityka i bogac-twa), manipulacja Bogiem (wyjście, przymierze, świątynia, dzień Pański)
d. Walka o sprawiedliwość: instytucje (prawodawca, sędzia, urzędnik), handel, niewolnictwo, latyfundyzm, wynagrodzenie za pracę, luksus
e. Krytyka kultu: święta przestrzeń i czas, akty (ofiary), ministrowie
f. Wizja historii: słowo Boże tworzy, interpretuje historię, stanowi wyzwanie
g. Wobec imperializmu: Asyria, Babilonia, Persja, Grecja
h. Monarchia i mesjanizm
10. Duchowość psalmów
a. Wierny człowiek
b. Wierny Bóg
11. Duchowość mędrców: poznać świat, aby stać się mądrym
a. Zaufanie do rozumu i świadomość jego ograniczeń (Prz 10-31)
b. Objawiająca siła ludzkiej miłości (Pnp)
c. Doświadczenie marności i pokorne przyjęcie Bożego panowania (Koh)
d. Doświadczenie cierpienia wpisane w tajemnicę Boga (Hi)
12. Duchowość mędrców: mędrzec wychowany przez wiarę
a. Szukanie Boga źródłem mądrości (Syr)
b. Boża mądrość poszukująca człowieka (Prz 1-9)
c. Mądrość źródłem zwycięstwa nad śmiercią (Mdr)
a. Definicja: egzystencjalny przejaw wiary w Boga, który się objawia w historii i na-wiązuje kontakt z człowiekiem
b. Rozwój: tradycje historyczne (wyjście – początek, pustynia – wzrost, Synaj – dojrzałość, pobyt w Kanaanie – codzienność, wygnanie – kryzys, powrót – odbudowa), prorockie (prymat Boga, sprawiedliwość społeczna, historia w świetle słowa Bożego, stosunek do monarchii, mesjanizm), mądrościowe (zaufanie do człowieka i świata, wątpliwości i tragizm istnienia, poszukiwanie Boga i zaufanie Mu)
c. Główne punkty: centralna pozycja Boga, w którym człowiek odnajduje swą tożsa-mość i pełnię; objawianie się Boga wychodzi naprzeciw poszukiwaniom Go przez człowieka; braterska wspólnota
2. Duchowość Abrahama (hebraizm)
a. Powołanie przez Boga, obietnica (berît) potomstwa i ziemi, błogosławieństwo (brk), próba (nsh)
b. Odpowiedź Abrahama: wiara (’mn), posłuszeństwo (šm‘), bojaźń Boża (jir’at ’ělōhîm), miłość (’hb), wierność (’mn), sprawiedliwość (ṣdq)
3. Wyjście – duchowość początków (jahwizm)
a. Bóg, który jest z Izraelem i dla niego (Jahwe(h)), wyprowadza go z niewoli egipskiej jako wojownik, sędzia, odkupiciel (gō’ēl)
b. Pascha (pesaḥ): pamiątka i aktualizacja wyjścia
c. Etyka: praktyka wyzwalania i wezwanie do nawrócenia
4. Pustynia – duchowość wzrostu
a. Między zniechęceniem a nadzieją
b. Czas zbawienia
c. Próba
d. Idealizacja
5. Synaj – duchowość dojrzałości
a. Teofania: Bóg ukazuje się i mówi
b. Izrael ludem Boga: uczta, ryt krwi, przymierze (berît) jako przyrzeczenie zbawczej obecności Boga i jako zobowiązanie etyczne i kultyczne Izraela, mieszkanie (škn) Boga
c. Grzech (złoty cielec) i przebaczenie miłosiernego (rḥm, ḥnn, ’ěmet, ḥesed) Boga
6. Kanaan – duchowość codzienności
a. Ziemia obiecana, której właścicielem jest Bóg, staje się dziedzictwem Izraela jako jej użytkownika
b. Zderzenie z bóstwami kananejskimi, sanktuaria jahwistyczne, wierność Bogu
c. Instytucje Izraela: król (mesjanizm), prorok (walka o prawa Boga wobec królów i lu-du), mędrzec (po stronie człowieka), lewita i kapłan (wymagania kultu)
d. Szkoły duchowości: jahwista mędrzec uniwersalista X w. Jerozolima, czas świetności (błogosławieństwo od stworzenia do Salomona), elohista lewita „nacjonalista” IX-VIII w. Izrael, skażenie religijne (bojaźń Boża z Synaju od Abrahama do VIII w.), deuteronomista lewita VIII-VII w. Izrael, Jerozolima, schyłek królestwa (Pwt: prawo Boże w ustach Mojżesza gwarantem trwania)
7. Niewola babilońska (586-538) – duchowość kryzysu
a. Czas refleksji, redagowania literatury biblijnej i zachowania tożsamości (liturgia sło-wa, szabat, obrzezanie)
b. Szkoły duchowości: deuteronomista lewita VI w. Babilonia (Pwt- 2Krl: deuteronomistyczna historia niewierności Izraela od wejścia do Kanaanu do niewoli babilońskiej), kapłan VI w. Babilonia (ziemia i tożsamość Izraela od stworzenia do śmierci Mojżesza; genealogie, błogosławieństwo, przymierze, kult)
8. Powrót z niewoli – duchowość odbudowy (judaizm)
a. Tôrā(h) mądrością, chwałą i płotem Izraela (przywiązanie i posłuszeństwo)
b. Kult świątynny (ofiary) i synagogalny (liturgia słowa: šema‘ [Pwt 6,4-9; 11,13,21; Lb 15,37-41], modlitwa „osiemnaście błogosławieństw” [šemōne(h) ‘eśrē(h)], czytanie Pięcio-księgu i Proroków w cyklu trzyletnim [do tego w święta jeden z 5 zwojów: Pnp, Rt, Lm, Koh, Est], homilia, modlitwa, błogosławieństwo [Lb 6,22-26])
c. Uniwersalizm proroków (Jonasz) i integralizm religijny (odprawienie pogańskich żon i zachowanie jęz. hebrajskiego/aramejskiego w V-IV w., walka Machabeuszy w II w., nowe grupy: chasydzi, esseńczycy, faryzeusze)
d. Oczekiwanie na powszechne królestwo Boże (apokaliptyka), rozwój angelologii i demonologii, idea zmartwychwstania (Dn, 2Mch) i nieśmiertelności (Mdr)
9. Duchowość proroków
a. Prorok – osoba natchniona, publiczna, zagrożona, charyzmatyczna
b. Osobiste doświadczenie Boga: miłości (Ozeasz)
c. Walka z bałwochwalstwem: rywale Boga (bóstwa i kulty pogańskie, polityka i bogac-twa), manipulacja Bogiem (wyjście, przymierze, świątynia, dzień Pański)
d. Walka o sprawiedliwość: instytucje (prawodawca, sędzia, urzędnik), handel, niewolnictwo, latyfundyzm, wynagrodzenie za pracę, luksus
e. Krytyka kultu: święta przestrzeń i czas, akty (ofiary), ministrowie
f. Wizja historii: słowo Boże tworzy, interpretuje historię, stanowi wyzwanie
g. Wobec imperializmu: Asyria, Babilonia, Persja, Grecja
h. Monarchia i mesjanizm
10. Duchowość psalmów
a. Wierny człowiek
b. Wierny Bóg
11. Duchowość mędrców: poznać świat, aby stać się mądrym
a. Zaufanie do rozumu i świadomość jego ograniczeń (Prz 10-31)
b. Objawiająca siła ludzkiej miłości (Pnp)
c. Doświadczenie marności i pokorne przyjęcie Bożego panowania (Koh)
d. Doświadczenie cierpienia wpisane w tajemnicę Boga (Hi)
12. Duchowość mędrców: mędrzec wychowany przez wiarę
a. Szukanie Boga źródłem mądrości (Syr)
b. Boża mądrość poszukująca człowieka (Prz 1-9)
c. Mądrość źródłem zwycięstwa nad śmiercią (Mdr)
Efekty kształcenia
Student poznaje doświadczenie duchowe patriarchów, Mojżesza, proroków, mędrców, całego Izraela, podstawowe elementy i przejawy tego doświadczenia ukazane w księgach Starego Testamentu.
Umie łączyć te szczegółowe dane w syntezę i wykorzystywać je dla pogłębienia własnego życia duchowego w wymiarze indywidualnym i społecznym.
Umie łączyć te szczegółowe dane w syntezę i wykorzystywać je dla pogłębienia własnego życia duchowego w wymiarze indywidualnym i społecznym.
Metody dydaktyczne
Wykład, dyskusja.
Sposoby sprawdzania i warunki zaliczenia
Egzamin ustny na końcu semestru.
Lektury podstawowe
Fanuli A., Sicre-Diaz J.L., Gilbert M., Cavedo R., Ravasi G., Duchowość Starego Testamentu (Historia duchowości 1), tłum. M. Pierzchała, Kraków 2002.
Lektury uzupełniające
Brzegowy T., Duchowość kapłanów i lewitów w tradycji kapłańskiej (P) Pięcioksięgu, „Ana-lecta Cracoviensia” 34 (2002), s. 131-145; [w:] T. Brzegowy, Heksaemeron i inne studia nad Starym Testamentem, Warszawa 2012, s. 130-145.
Harrington W.J., Rozwój duchowy. Inspiracje biblijne, tłum. P. Kaźmierczak, Kraków 2005, s. 1-76.
Kudasiewicz J., Powołanie do służby. Szkice z teologii i duchowości biblijnej, Lublin 2011.
Langkammer H., Ora et labora. Modlitwa i praca. Duchowość biblijna, Wrocław 1996.
Leksykon duchowości katolickiej. Praca zbiorowa, red. M. Chmielewski, Kraków 2002.
Maggioni B., Bóg wierny historii. Doświadczenie duchowe w Biblii, tłum. P. Mikulska, Kraków 213.
Nuovo dizionario di spiritualità, red. S. De Fiores, T. Goffi, Quinta edizione, Cinisello Balsamo (Milano) 1989 [hasła: B. Maggioni, Esperienza spirtuale nella bibbia, s. 542-601; S. Sierra, Ebraica (Spiritualità), s. 431-440.
Romaniuk K., Czy istnieje duchowość biblijna?, „W Drodze” 4 (1976) nr 2, s. 27-32.
Rybicki A., Biblijne źródła duchowości mężczyzny, „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne” 52 (2005) z. 5, s. 35-53.
La spiritualità dell’Antico Testamento, red. A. Bonora (Storia della spiritualità 1), Bologna 1987.
Szwarc U., Duchowość maryjna w świetle natchnionych wypowiedzi staro- i nowotestamentalnych, [w:] M. Chmielewski (red.), Signum Magnum - duchowość maryjna (Homo medi-tans 23)Towarzystwo Naukowe KUL: Lublin 2002, s. 33-58.
Wejman H., Duchowość kobiety według zamysłu Bożego, „Polonia Sacra” 11 (29) (2007) nr 20 (64), s. 147-166.
Harrington W.J., Rozwój duchowy. Inspiracje biblijne, tłum. P. Kaźmierczak, Kraków 2005, s. 1-76.
Kudasiewicz J., Powołanie do służby. Szkice z teologii i duchowości biblijnej, Lublin 2011.
Langkammer H., Ora et labora. Modlitwa i praca. Duchowość biblijna, Wrocław 1996.
Leksykon duchowości katolickiej. Praca zbiorowa, red. M. Chmielewski, Kraków 2002.
Maggioni B., Bóg wierny historii. Doświadczenie duchowe w Biblii, tłum. P. Mikulska, Kraków 213.
Nuovo dizionario di spiritualità, red. S. De Fiores, T. Goffi, Quinta edizione, Cinisello Balsamo (Milano) 1989 [hasła: B. Maggioni, Esperienza spirtuale nella bibbia, s. 542-601; S. Sierra, Ebraica (Spiritualità), s. 431-440.
Romaniuk K., Czy istnieje duchowość biblijna?, „W Drodze” 4 (1976) nr 2, s. 27-32.
Rybicki A., Biblijne źródła duchowości mężczyzny, „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne” 52 (2005) z. 5, s. 35-53.
La spiritualità dell’Antico Testamento, red. A. Bonora (Storia della spiritualità 1), Bologna 1987.
Szwarc U., Duchowość maryjna w świetle natchnionych wypowiedzi staro- i nowotestamentalnych, [w:] M. Chmielewski (red.), Signum Magnum - duchowość maryjna (Homo medi-tans 23)Towarzystwo Naukowe KUL: Lublin 2002, s. 33-58.
Wejman H., Duchowość kobiety według zamysłu Bożego, „Polonia Sacra” 11 (29) (2007) nr 20 (64), s. 147-166.