Ochrona dziedzictwa sakralnego (Moduł II) (2014/15)
Sylabus
- Tytuł zajęć: Ochrona dziedzictwa sakralnego (Moduł II)
- Rok akademicki: 2014/15 Zajęcia dostępne w ramach przedmiotu:
- - Ochrona dziedzictwa sakralnego [na kierunku:] moduł 2, studia drugiego stopnia (magisterskie uzupełniające), stacjonarne, I rok, semestr zimowy [drukuj sylabus]
- [prowadzący wykład:30h/zo/3ECTS]: dr Andrzej Siwek
- [prowadzący wykład:30h/zo/3ECTS]: dr Andrzej Siwek
- Osoba odpowiedzialna za treść sylabusa: dr Andrzej Siwek
Sylabus
Wymagania wstępne
Znajomość historii powszechnej i polskiej w zakresie przewidzianym w programie szkoły średniej. Podstawowa wiedza na temat religii, w tym chrześcijaństwa i katolicyzmu.
Cele
Zapoznanie słuchaczy z teoretycznymi i praktycznymi uwarunkowaniami ochrony i konserwacji materialnego dziedzictwa kultury i sztuki sakralnej, ze szczególnym uwzględnieniem sztuki Kościoła Katolickiego.
Treści kształcenia
T.1 - MATERIAŁ HISTORYCZNY I TEORETYCZNY
—Prezentacja pojęć ogólnych: architektura i sztuka sakralna, kultura materialna i duchowa, opieka, ochrona, konserwacja.
—Opieka i ochrona pamiątek i zabytków sztuki w ramach chrześcijaństwa (antyk – średniowiecze – era nowożytna), ze szczególnym uwzględnieniem dziejów Kościoła Katolickiego oraz sytuacji w Polsce.
—Nowoczesny „świecki” kult zabytków. Ochrona zabytków i pamiątek historycznych od Oświecenia po nasze czasy
—Rozwój teorii ochrony i konserwacji zabytków: regulacje prawne i teorie konserwacji oraz konserwacji sztuki sakralnej.
—Ochrona zabytków sztuki sakralnej w Polsce epoki porozbiorowej, w II RP i po II Wojnie Światowej. Aspekty teoretyczne i praktyczne
—Instytucje odpowiedzialne za ochronę i konserwację zabytków sztuki i kultury.
*Regulacje prawne dotyczące ochrony zabytków w Europie i Polsce.
*Państwo – właściciele prywatni – Kościoły i związki wyznaniowe –instytucje i organizacje.
*Tryb działania: kolektywne decyzje na podstawie stosownych projektów / programów o interdyscyplinarnym charakterze.
*Konserwatorzy z urzędu, konserwatorzy praktycy.
*System przygotowania zawodowego jednych i drugich (szkolnictwo konserwatorskie w Polsce i na świecie).
T.2 - PRAKTYKA OCHRONY ZABYTKÓW KULTURY I SZTUKI SAKRALNEJ
—Zabytek sztuki: definicja i specyfika jego „sakralna”
*Kontekst historyczny, artystyczny i przestrzenny (od obiektu do strefy ochronnej).
*Funkcja i jej przemiany.
*Oryginał, przemiany, nawarstwienia.
*Substancja materialna i jej walory (świadectwo oryginału)
*Patyna i jej wartość.
*Przyczyny zmian i degradacji (proces dziejowy, żywioły, człowiek, cywilizacja)
*Zespołu przestrzennego (z uwzględnieniem krajobrazu)
*Budowli (z uwzględnieniem otoczenia: zieleni, cmentarza itd.)
*Wyposażenia i dekoracji
*Przedmiotów związanych z liturgią
*Formy degradacji za sprawą człowieka: zaniedbanie, brak środków, fachowości, omijanie procedur, nadużycia „artystyczne”, manipulacje motywowane ideologicznie w odniesieniu do:
—Przeciwdziałanie degradacji i zniszczeniom w sferze materialnej
—Przeciwdziałanie zniszczeniom i degradacji w sferze intelektualnej i duchowej.
—Aranżacja budowli sakralnej (starej i nowej): nowe elementy i ich współgranie ze starymi na zewnątrz i wewnątrz. Działania fachowe i niefachowe. Zmiany funkcji a zmiany estetyki.
—Ochrona zabytkowego kościoła, klasztoru, kaplicy itd. (modele działania)
—Opieka „codzienna” nad budowlą kościelną – kolejność działania: fundamenty, dachy, ściany. Dbałość o statykę. Zabezpieczenia przeciwpożarowe, antywłamaniowe, ochrona przed wilgocią, insektami, grzybami.
—Niezbędne materiały i informacje: pomiary, ekspertyzy, dokumentacja fotograficzna
—Destrukcja materiałów budowlanych, wedle jego specyfiki. Sposoby działania prewencyjnego i naprawczego.
*Drewno (różne techniki budowlane)
*Kamień (j. w.)
*Cegła (j. w.)
*Materiały nowoczesne.
—Konserwacja prewencyjna.
KONSERWACJA ZABYTKÓW I DZIEŁ SZTUKI
— Zabytek a społeczeństwo.
*Cele konserwatorów a ambicje i oczekiwania społeczeństwa oraz instytucji.
*Przygotowywanie argumentacji w sprawie ochrony zabytku i jej adresaci (urząd, władze kościelne, kler lokalny, parafianie).
—Konserwacja praktyczna – podstawowe cechy: odwracalność, aspekt społeczny, aspekt materiałowy, funkcja. Konserwacja jako sztuka.
—Konserwacja zrównoważona.
—Architekt – konserwator i konserwator dzieł sztuki.
—Konserwacja budowli sakralnej jako zadanie.
*Konieczne procedury urzędowe i merytoryczne.
*Niezbędne informacje i badania ich cele i zakres.
*Archeologiczne
*Architektoniczne
*„Branżowe”
*Badania z zakresu historii sztuki.
*Dokumentacja konserwatorska.
—Przygotowywania argumentacji i informowania gestorów, użytkowników, władz różnego rodzaju.
—Założenia konserwatorskie i ich ewentualne modyfikacje
*Zakres: otoczenie z zielenią, zespół, budowla, dekoracja i wyposażenie).
*Interdyscyplinarność prac a autorstwo koncepcji.
—Program konserwatorski i jego ewentualne modyfikacje (j.w.).
—Realizacja konserwacji budowli.
*kolejność działań i podział na etapy
*branże (budowlana, konstrukcyjna, wod-kan. elektryczna itd.)
*fachowość przeciwko amatorstwu
—Konserwacja dekoracji oraz wyposażenia.
*Aranżacja zabytkowych wnętrz kościelnych jako zadanie nadrzędne.
*Funkcja muzealna wnętrza zabytkowego kościoła (kaplicy).
*Konserwacja rzeźby i mebli kościelnych.
*Specyfika dzieł rzeźby (gatunki, materiały i techniki, funkcje przedmiotów artystycznych). Rodzaje zniszczeń.
*Konserwacja techniczna i konserwacja estetyczna (rekonstrukcje, rekompozycja, aranżacja)
*Konserwacja malowideł ściennych. Stosowane metody.
*Specyfika malarstwa: gatunki, rodzaje zniszczeń.
*Konserwacja techniczna
*Konserwacja estetyczna. Uzupełnienia, rekonstrukcje ich rodzaje i granice
*Rozwarstwianie
*Transfery
*Konserwacja malowideł sztalugowych (j. w.)
*Konserwacja witraży (j. w.).
*Konserwacja tkanin, dzieł złotnictwa, metaloplastyki i innych dzieł rzemiosła artystycznego.
—Budowle kościelne i sakralne wyłączone z kultu – metody postępowania.
—Zabytki sztuki sakralnej poza kultem. Funkcje muzeów.
*Sztuka sakralna w muzeach
*Muzea kościelne
—Prezentacja pojęć ogólnych: architektura i sztuka sakralna, kultura materialna i duchowa, opieka, ochrona, konserwacja.
—Opieka i ochrona pamiątek i zabytków sztuki w ramach chrześcijaństwa (antyk – średniowiecze – era nowożytna), ze szczególnym uwzględnieniem dziejów Kościoła Katolickiego oraz sytuacji w Polsce.
—Nowoczesny „świecki” kult zabytków. Ochrona zabytków i pamiątek historycznych od Oświecenia po nasze czasy
—Rozwój teorii ochrony i konserwacji zabytków: regulacje prawne i teorie konserwacji oraz konserwacji sztuki sakralnej.
—Ochrona zabytków sztuki sakralnej w Polsce epoki porozbiorowej, w II RP i po II Wojnie Światowej. Aspekty teoretyczne i praktyczne
—Instytucje odpowiedzialne za ochronę i konserwację zabytków sztuki i kultury.
*Regulacje prawne dotyczące ochrony zabytków w Europie i Polsce.
*Państwo – właściciele prywatni – Kościoły i związki wyznaniowe –instytucje i organizacje.
*Tryb działania: kolektywne decyzje na podstawie stosownych projektów / programów o interdyscyplinarnym charakterze.
*Konserwatorzy z urzędu, konserwatorzy praktycy.
*System przygotowania zawodowego jednych i drugich (szkolnictwo konserwatorskie w Polsce i na świecie).
T.2 - PRAKTYKA OCHRONY ZABYTKÓW KULTURY I SZTUKI SAKRALNEJ
—Zabytek sztuki: definicja i specyfika jego „sakralna”
*Kontekst historyczny, artystyczny i przestrzenny (od obiektu do strefy ochronnej).
*Funkcja i jej przemiany.
*Oryginał, przemiany, nawarstwienia.
*Substancja materialna i jej walory (świadectwo oryginału)
*Patyna i jej wartość.
*Przyczyny zmian i degradacji (proces dziejowy, żywioły, człowiek, cywilizacja)
*Zespołu przestrzennego (z uwzględnieniem krajobrazu)
*Budowli (z uwzględnieniem otoczenia: zieleni, cmentarza itd.)
*Wyposażenia i dekoracji
*Przedmiotów związanych z liturgią
*Formy degradacji za sprawą człowieka: zaniedbanie, brak środków, fachowości, omijanie procedur, nadużycia „artystyczne”, manipulacje motywowane ideologicznie w odniesieniu do:
—Przeciwdziałanie degradacji i zniszczeniom w sferze materialnej
—Przeciwdziałanie zniszczeniom i degradacji w sferze intelektualnej i duchowej.
—Aranżacja budowli sakralnej (starej i nowej): nowe elementy i ich współgranie ze starymi na zewnątrz i wewnątrz. Działania fachowe i niefachowe. Zmiany funkcji a zmiany estetyki.
—Ochrona zabytkowego kościoła, klasztoru, kaplicy itd. (modele działania)
—Opieka „codzienna” nad budowlą kościelną – kolejność działania: fundamenty, dachy, ściany. Dbałość o statykę. Zabezpieczenia przeciwpożarowe, antywłamaniowe, ochrona przed wilgocią, insektami, grzybami.
—Niezbędne materiały i informacje: pomiary, ekspertyzy, dokumentacja fotograficzna
—Destrukcja materiałów budowlanych, wedle jego specyfiki. Sposoby działania prewencyjnego i naprawczego.
*Drewno (różne techniki budowlane)
*Kamień (j. w.)
*Cegła (j. w.)
*Materiały nowoczesne.
—Konserwacja prewencyjna.
KONSERWACJA ZABYTKÓW I DZIEŁ SZTUKI
— Zabytek a społeczeństwo.
*Cele konserwatorów a ambicje i oczekiwania społeczeństwa oraz instytucji.
*Przygotowywanie argumentacji w sprawie ochrony zabytku i jej adresaci (urząd, władze kościelne, kler lokalny, parafianie).
—Konserwacja praktyczna – podstawowe cechy: odwracalność, aspekt społeczny, aspekt materiałowy, funkcja. Konserwacja jako sztuka.
—Konserwacja zrównoważona.
—Architekt – konserwator i konserwator dzieł sztuki.
—Konserwacja budowli sakralnej jako zadanie.
*Konieczne procedury urzędowe i merytoryczne.
*Niezbędne informacje i badania ich cele i zakres.
*Archeologiczne
*Architektoniczne
*„Branżowe”
*Badania z zakresu historii sztuki.
*Dokumentacja konserwatorska.
—Przygotowywania argumentacji i informowania gestorów, użytkowników, władz różnego rodzaju.
—Założenia konserwatorskie i ich ewentualne modyfikacje
*Zakres: otoczenie z zielenią, zespół, budowla, dekoracja i wyposażenie).
*Interdyscyplinarność prac a autorstwo koncepcji.
—Program konserwatorski i jego ewentualne modyfikacje (j.w.).
—Realizacja konserwacji budowli.
*kolejność działań i podział na etapy
*branże (budowlana, konstrukcyjna, wod-kan. elektryczna itd.)
*fachowość przeciwko amatorstwu
—Konserwacja dekoracji oraz wyposażenia.
*Aranżacja zabytkowych wnętrz kościelnych jako zadanie nadrzędne.
*Funkcja muzealna wnętrza zabytkowego kościoła (kaplicy).
*Konserwacja rzeźby i mebli kościelnych.
*Specyfika dzieł rzeźby (gatunki, materiały i techniki, funkcje przedmiotów artystycznych). Rodzaje zniszczeń.
*Konserwacja techniczna i konserwacja estetyczna (rekonstrukcje, rekompozycja, aranżacja)
*Konserwacja malowideł ściennych. Stosowane metody.
*Specyfika malarstwa: gatunki, rodzaje zniszczeń.
*Konserwacja techniczna
*Konserwacja estetyczna. Uzupełnienia, rekonstrukcje ich rodzaje i granice
*Rozwarstwianie
*Transfery
*Konserwacja malowideł sztalugowych (j. w.)
*Konserwacja witraży (j. w.).
*Konserwacja tkanin, dzieł złotnictwa, metaloplastyki i innych dzieł rzemiosła artystycznego.
—Budowle kościelne i sakralne wyłączone z kultu – metody postępowania.
—Zabytki sztuki sakralnej poza kultem. Funkcje muzeów.
*Sztuka sakralna w muzeach
*Muzea kościelne
Efekty kształcenia
WIEDZA
W_1 Student ma pogłębioną wiedzę o specyfice przedmiotowej i metodologicznej historii sztuki, którą jest w stanie rozwijać i twórczo stosować w działalności profesjonalnej oraz zna terminologię z zakresu historii sztuki na poziomie rozszerzonym.
W_2 Student ma uporządkowaną, pogłębioną, prowadzącą do specjalizacji, szczegółową wiedzę z zakresu ochrony dziedzictwa sakralnego.
UMIEJĘTNOŚCI
U_1 Student potrafi wyszukiwać, analizować, oceniać, selekcjonować i integrować informacje z zakresu historii sztuki z wykorzystaniem różnych źródeł oraz formułować na tej podstawie krytyczne sądy oraz posiada umiejętność integrowania wiedzy z różnych dyscyplin w zakresie historii sztuki oraz jej zastosowania w nietypowych sytuacjach profesjonalnych.
KOMPETENCJE
K_1 Student prawidłowo identyfikuje i rozstrzyga dylematy związane z wykonywaniem zawodu, rozumie konieczność przestrzegania norm etycznych w pracy historyka sztuki i popularyzacji wiedzy z zakresu historii sztuki.
W_1 Student ma pogłębioną wiedzę o specyfice przedmiotowej i metodologicznej historii sztuki, którą jest w stanie rozwijać i twórczo stosować w działalności profesjonalnej oraz zna terminologię z zakresu historii sztuki na poziomie rozszerzonym.
W_2 Student ma uporządkowaną, pogłębioną, prowadzącą do specjalizacji, szczegółową wiedzę z zakresu ochrony dziedzictwa sakralnego.
UMIEJĘTNOŚCI
U_1 Student potrafi wyszukiwać, analizować, oceniać, selekcjonować i integrować informacje z zakresu historii sztuki z wykorzystaniem różnych źródeł oraz formułować na tej podstawie krytyczne sądy oraz posiada umiejętność integrowania wiedzy z różnych dyscyplin w zakresie historii sztuki oraz jej zastosowania w nietypowych sytuacjach profesjonalnych.
KOMPETENCJE
K_1 Student prawidłowo identyfikuje i rozstrzyga dylematy związane z wykonywaniem zawodu, rozumie konieczność przestrzegania norm etycznych w pracy historyka sztuki i popularyzacji wiedzy z zakresu historii sztuki.
Metody dydaktyczne
M.1 Wykład
M.2 Prezentacja multimedialna
M.2 Prezentacja multimedialna
Sposoby sprawdzania i warunki zaliczenia
Ewaluacja wiedzy w czasie prowadzonych zajęć, zaliczenie z oceną.
Lektury podstawowe
Marconi B., O sztuce konserwacji, Warszawa 1982;
Ślesiński W., Konserwacja zabytków sztuki, t. I-III, 1989;
Rymaszewski B. Klucze ochrony zabytków w Polsce, Warszawa 1992;
Edmund Małachowicz, Konserwacja i rewaloryzacja architektury w zespołach i krajobrazie, Wrocław 1994;
Pasierb J. S., Ochrona zabytków sztuki kościelnej (wyd. 2 i 3), Warszawa 1995, 2005;
Kadłuczka A., Ochrona zabytków architektury. Zarys doktryn i teorii, Kraków 2000;
Bogumiła J. Rouba, Pielęgnacja świątyni. Książka dla księży, Toruń 2000;
Brandi C., Teoria restauracji, Warszawa 2006;
Szmelter I., Współczesne teorie konserwacji i restauracji dóbr kultury, zarys zagadnień, „Ochrona Zabytków”, z. 2, 2006;
Małachowicz E., Konserwacja i rewaloryzacja architektury, Wrocław 2007;
Nosek E., Konserwacja zabytków metalowych, Kraków 2008 (wyd. Politechniki Krakowskiej).
Ślesiński W., Konserwacja zabytków sztuki, t. I-III, 1989;
Rymaszewski B. Klucze ochrony zabytków w Polsce, Warszawa 1992;
Edmund Małachowicz, Konserwacja i rewaloryzacja architektury w zespołach i krajobrazie, Wrocław 1994;
Pasierb J. S., Ochrona zabytków sztuki kościelnej (wyd. 2 i 3), Warszawa 1995, 2005;
Kadłuczka A., Ochrona zabytków architektury. Zarys doktryn i teorii, Kraków 2000;
Bogumiła J. Rouba, Pielęgnacja świątyni. Książka dla księży, Toruń 2000;
Brandi C., Teoria restauracji, Warszawa 2006;
Szmelter I., Współczesne teorie konserwacji i restauracji dóbr kultury, zarys zagadnień, „Ochrona Zabytków”, z. 2, 2006;
Małachowicz E., Konserwacja i rewaloryzacja architektury, Wrocław 2007;
Nosek E., Konserwacja zabytków metalowych, Kraków 2008 (wyd. Politechniki Krakowskiej).
Lektury uzupełniające
Ślesiński W., Technika malarstwa. Materiały do malarstwa i konserwacji, Warszawa 1960;
Held J. S. Przeróbki i zniekształcenia dzieł sztuki, [w:] Białostocki J. [wyd.] Pojęcia, problemy, metody współczesnej nauki o sztuce, Warszawa 1976;
Frycz J., Rekonstrukcja zbytków architektury, jej sens i granice, „Biblioteka Muzealnictwa i Ochrony Zabytków”, seria B, t. XLIII;
Ślesiński W., [red.] Słownik polskiej terminologii technik i technologii konserwacji malarstwa sztalugowego, ściennego i rzeźby polichromowanej, , „Biblioteka Muzealnictwa i Ochrony Zabytków”, seria B, t. LXXVIII, 1986;
Hopliński J., Farby i spoiwa malarskie, Wrocław 1990;
Jan Białostocki, Historia sztuki i konserwatorstwo, [w:] Konserwator i zabytek. In memoria Jerzego Remera, red. Magdalena Gumkowska, Warszawa 1991;
Pasierb J. ks., Ochrona zabytków sztuki kościelnej, Wyd. 2 (i n.), Warszawa 1995;
Mazur Z., Wokół niemieckiego dziedzictwa kulturowego na Ziemiach Zachodnich i Północnych, Poznań 1997;
Ostaszewska M. [wyd.], Drogi współczesnej konserwacji. Aranżacja – ekspozycja – rekonstrukcja, „Studia i materiały Wydziału Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki ASP w Krakowie”, t. IX, 2000, cz. 2;
Czubek G., Kosiewski P., Dobra kultury i problemy własności. Doświadczenie Europy Środkowej po 1989, Warszawa 2005.
Pawłowska K., Swaryczewska M., Ochrona dziedzictwa kulturowego. Zarządzanie i partycypacja społeczna, Kraków 2002;
Korpal G., Autor – dzieło sztuki – konserwator – odbiorca, „Studia i materiały Wydziału Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki ASP w Krakowie”, t. XIII, 2004;
Ruiny zabytków sakralnych – ochrona i adaptacja do nowych funkcji, [materiały konferencji naukowej], Gubin 2008;
Szmygin B. [red.], Adaptacja obiektów zabytkowych do współczesnych funkcji użytkowych, Wrocław – Lublin 2009;
Dz. zb., Doktryny i realizacje konserwatorskie w świetle doświadczeń krakowskich ostatnich 30 lat, Kraków 2011.
Held J. S. Przeróbki i zniekształcenia dzieł sztuki, [w:] Białostocki J. [wyd.] Pojęcia, problemy, metody współczesnej nauki o sztuce, Warszawa 1976;
Frycz J., Rekonstrukcja zbytków architektury, jej sens i granice, „Biblioteka Muzealnictwa i Ochrony Zabytków”, seria B, t. XLIII;
Ślesiński W., [red.] Słownik polskiej terminologii technik i technologii konserwacji malarstwa sztalugowego, ściennego i rzeźby polichromowanej, , „Biblioteka Muzealnictwa i Ochrony Zabytków”, seria B, t. LXXVIII, 1986;
Hopliński J., Farby i spoiwa malarskie, Wrocław 1990;
Jan Białostocki, Historia sztuki i konserwatorstwo, [w:] Konserwator i zabytek. In memoria Jerzego Remera, red. Magdalena Gumkowska, Warszawa 1991;
Pasierb J. ks., Ochrona zabytków sztuki kościelnej, Wyd. 2 (i n.), Warszawa 1995;
Mazur Z., Wokół niemieckiego dziedzictwa kulturowego na Ziemiach Zachodnich i Północnych, Poznań 1997;
Ostaszewska M. [wyd.], Drogi współczesnej konserwacji. Aranżacja – ekspozycja – rekonstrukcja, „Studia i materiały Wydziału Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki ASP w Krakowie”, t. IX, 2000, cz. 2;
Czubek G., Kosiewski P., Dobra kultury i problemy własności. Doświadczenie Europy Środkowej po 1989, Warszawa 2005.
Pawłowska K., Swaryczewska M., Ochrona dziedzictwa kulturowego. Zarządzanie i partycypacja społeczna, Kraków 2002;
Korpal G., Autor – dzieło sztuki – konserwator – odbiorca, „Studia i materiały Wydziału Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki ASP w Krakowie”, t. XIII, 2004;
Ruiny zabytków sakralnych – ochrona i adaptacja do nowych funkcji, [materiały konferencji naukowej], Gubin 2008;
Szmygin B. [red.], Adaptacja obiektów zabytkowych do współczesnych funkcji użytkowych, Wrocław – Lublin 2009;
Dz. zb., Doktryny i realizacje konserwatorskie w świetle doświadczeń krakowskich ostatnich 30 lat, Kraków 2011.