Historia sztuki wczesnochrześcijańskiej i bizantyńskiej (2014/15)

Sylabus

Sylabus

Wymagania wstępne

Znajomość sztuki antycznej na poziomie zaliczonych zajęć z wykładu.

Cele

Celem wykładu jest zapoznanie słuchaczy z najważniejszymi zjawiskami zachodzącymi w sztuce bizantyńskiej (także na obszarze innych krajów prawosławnych, w tym słowiańskich) w ciągu ponad tysiąca lat jej istnienia; zaznajomienie z zasadami chrześcijańskiej ikonografii średniowiecznej wyrastającej z tradycji antycznej oraz podstawowymi cechami stylowymi dzieł powstałych w poszczególnych epokach.

Treści kształcenia

T.1 - Wykład prezentuje w ujęciu historycznym przemiany zachodzące w sztuce Cesarstwa Wschodniego od późnego antyku po okres po upadku Konstantynopola (29 V 1453). Omówione zostaną najważniejsze prądy artystyczne i ich oddziaływanie na inne kraje prawosławne, a także wpływy, jakie wywarły dyskusje teologiczne na formę i miejsce obrazów w Kościele.
T.2 - Wykład obejmuje problematykę tworzenia się nowego języka sztuki chrześcijańskiej w świecie późnego antyku oraz jej przemiany na obszarze cesarstwa Bizantyńskiego stanowiącego naturalną kontynuację Imperium Romanum. Obok przemian stylowych zachodzących w architekturze i malarstwie wschodniochrześcijańskich środowisk artystycznych (Grecja, Syria, Egipt, Armenia, Gruzja) oraz ich wzajemnych oddziaływań formalnych omawiana jest specyfika wypracowanych w sztuce Kościoła Wschodniego rozwiązań ikonograficznych, a także sakralizacji wyobrażeń ze szczególnym uwzględnieniem konfliktu ikonoklastycznego (730-843) i jego znaczenia dla procesu kształtowania się tzw. Teologii ikony.
T.3 - Zapoznanie słuchaczy ze zjawiskami tzw. renesansów bizantyńskich (macedońskiego: 843-1025 i paleologowskiego: 1261-1453); dyfuzji bizantyńskich wzorów artystycznych i ideowych na obszar nowopowstałych krajów Słowian Południowych i Wschodnich; wzajemnych relacji pomiędzy środowiskami ortodoksyjnymi a łacińską kulturą Europy Zachodniej.
T.4 - Ukazanie kontynuacji tradycji artystycznych Bizancjum po upadku Konstantynopola w roku 1453 (tzw. sztuka pobizantyńska) oraz ich obecność w tradycji sztuki powstającej na ziemiach Królestwa Polskiego (importy i znaleziska archeologiczne, freski jagiellońskie, miniatorstwo, czerwonoruskie malarstwo ikonowe XIV-XVI w.; zjawisko gotyckich cerkwi obronnych). W trakcie zajęć szczególny nacisk kładziony jest na problemy ochrony i ratowania zabytków sztuki ortodoksyjnej (np. drewniana architektura cerkiewna), świadczących o różnorodności tradycji artystycznych w Polsce.
T.5 - Omówienie tzw. poloniców/ochrona prawosławnego dziedzictwa kulturowego w Polsce.

Efekty kształcenia

WIEDZA
W_1 Student ma opanowaną terminologię zakresu historii sztuki bizantyńskiej i umie się nią poprawnie posługiwać
W_2 Student potrafi analizować cechy formalno-stylowe oraz treści ikonograficzne dzieł sztuki kręgu cywilizacji bizantyńskiej, umie określić ich czas i środowisko powstania oraz technikę wykonania.
W_3 Student zna podstawowe fakty z zakresu historii bizantyńskiej, umie powiązać je z wydarzeniami politycznymi oraz z historią Kościoła, a także wskazać jak uwarunkowania historyczne wpływały na formuły artystyczne tworzonej sztuki.

KOMPETENCJE
K_1 Student ma świadomość wspólnoty artystycznej oraz wzajemnych oddziaływań artystycznych pomiędzy sztuką Europy Wschodniej i Europy Łacińskiej (okcydentalizacja sztuki prawosławnej, wschodnie importy na obszarze kultury łacińskiej: Sycylia, Wenecja)

Metody dydaktyczne

M.1 Wykład
M.2 Prezentacja multimedialna
M.3 Analiza tekstów źródłowych

Sposoby sprawdzania i warunki zaliczenia

Egzamin ustny.
Warunki zaliczenia:
1) Rozpoznanie prezentowanego na ilustracji dzieła sztuki oraz omówienie związanej z nim problematyki artystycznej w zakresie datowania, środowiska powstania oraz znaczenia.
2) Rozmowa na temat opracowań naukowych przeczytanych przez egzaminowanego sprawdzająca jego stopień znajomości literatury oraz poziom jej rozumienia.
3) Prezentacja zagadnienia teoretycznego poznanego w trakcie zajęć. Ocenie podlega także umiejętność posługiwania się właściwą terminologią oraz wiedza na temat historyczno-kulturowego kontekstu danego zjawiska artystycznego (znajomość podstawowych faktów z zakresu topografii, historii, religii, filozofii i kultury literackiej epoki).

Lektury podstawowe

Kitzinger E., Byzantine Art in the making. Main Lines of stylistic Development in Mediterranean Art 3rd–7th Century, Cambridge Mass. 1976;
Rodley L., Byzantine Art and Architecture. An Introduction, Cambridge 1994;
Mathews T. F., The Early Churches of Constantinople: Architecture and Liturgy, University Park 1971;
Grabar A., Christian Iconography: Studies of its Origins, Princeton 1968;
Łazariew W. N., Istorija vizantijskoj živopisi, t. 1–2, Moskva 1986 (także w wersji włoskiej: Lazarev V., Storia della pittura bizantina, Torino 1977);
Mango C., The Art of the Byzantine Empire 312–1453. Sources and Documents, Tronto – Buffalo – London 1986;
Brykowski R., Chrzanowski T., Kornecki M., Sztuka Rumunii, Wrocław 1979 (tylko rozdziały poświęcone sztuce Mołdawii i Wołoszczyzny w okresie średniowiecza);
Różycka-Bryzek A., Bizantyńskie malarstwo ikonowe, „Rocznik Muzeów Województwa Rzeszowskiego” 1 (1968), s. 177–208;
Różycka-Bryzek A., Bizantyńsko-ruskie malowidła ścienne w kaplicy Świętokrzyskiej na Wawelu, [w:] „Studia do dziejów Wawelu”, t. 3 (1968), s. 175–293;
Różycka-Bryzek A., Bizantyńsko-ruskie malowidła w kaplicy zamku lubelskiego, Warszawa 1983 [ze względu na materiał ilustracyjny zob. też: eadem, Freski bizantyńsko-ruskie fundacji Jagiełły w kaplicy zamku lubelskiego, Lublin 2000.];
Underwood P. (red.), The Kahriye Djami, t. 1–4, Princeton 1966-1975.

Lektury uzupełniające

Pseudo-Dionizy Areopagita, Pisma teologiczne, tłum. M. Dzielska, przedm. T. Stępień, Kraków 1997;
Euzebiusz z Cezarei, Życie Konstantyna, (Źródła Myśli Teologicznej 44) tłum. T. Wnętrzak, Kraków 2007;
Prokopiusz z Cezarei, O budowlach, tłum. P. Grotowski, Warszawa 2006;
Bourguet P. du, Sztuka Koptów, Warszawa 1991;
Klauser Th., Rozważania nad powstaniem sztuki wczesnochrześcijańskiej, [w:] Jastrzębowska E. (red.), „Studia z początków ikonografii chrześcijańskiej”, Warszawa 1998, s. 11–23;
Nowicka M., Antyczna książka ilustrowana, Wrocław 1979;
Weitzmann K. (red.), Age of Spirituality, Late Antique and Early Christian Art, Third to Seventh Century: Catalogue of the Exhibition at The Metropolitan Museum of Art, November 19, 1977, through February 12, 1978, New York 1979;
Beckwith J., Early Christian and Byznatine Art, New Heaven-London 1979;
Weitzmann K., Studies in Classical and Byzantine Manuscript Illumination, Chicago – London 1971;
Cutler A., The Hand of the Master: Craftsmanship, Ivory, and Society in Byzantium (9 th-11 th Centuries), Princeton 1994.
Kondakov N. P., Ikonografija Bogomatieri, t. 1–3, S.-Peterburg 1914 (reprint 1991);
Ousterhout R., Master Builders of Byzantium, Princeton 1999;
Pace V. (red.), Treasures of Christian Art in Bulgaria, Roma 2000;
Ars Graeca – Ars Latina. Studia dedykowane Profesor Annie Różyckiej Bryzek, Kraków 2001;
Skrzyniarz S., Hades. Recepcja, sens ideowy i przemiany obrazu pogańskiego boga w sztuce bizantyńskiej, (Ars vetus et nova t. 7) Kraków 2002;
Dionizjusz z Furny, Hermeneia czyli objaśnienie sztuki malarskiej, tłum. I. Kania, Kraków 2003;
Amiranaszwili Sz., Sztuka gruzińska, Warszawa 1973;
Brykowski R., Drewniana architektura cerkiewna na koronnych ziemiach Rzeczpospolitej, Warszawa 1995;
Podlacha W., Malowidła ścienne w cerkwiach Bukowiny, Lwów 1912;
Byzantium. Faith and Power (1261–1557), red. H. C. Evans, New York 2004;
Glory of Byzantium. Art and Culture of the Middle Byzantine Era A. D. 843–1261, red. H. C. Evans, W. D. Wixom, New York 1994;
Iorga N., Byzantium after Byzantium, Iaşi – Oxford – Portland 2000;
Millet G., Recherches sur l’iconographie de l’évangile aux XIVe, XVe et XVIe siècles d’apres les monuments de Mistra, de la Macédoine et du Mont-Athos, Paris 1960;
Mother of God. Representations of the Virgin in Byzantine Art, red. M. Vassiliaki, Athens 2000;
Paskaleva K., Icons from Bulgaria, Sofia 1991.