Nauki pomocnicze historii (2014/15)
Sylabus
- Tytuł zajęć: Nauki pomocnicze historii
- Rok akademicki: 2014/15 Zajęcia dostępne w ramach przedmiotu:
- - Nauki pomocnicze historii [na kierunku:] Ochrona dóbr kultury, studia pierwszego stopnia (licencjackie), stacjonarne, II rok, semestr zimowy [drukuj sylabus]
- [prowadzący konwersatorium:30h/z/2ECTS]: dr hab. Lucyna Rotter
- [prowadzący konwersatorium:30h/z/2ECTS]: dr hab. Lucyna Rotter
- Osoba odpowiedzialna za treść sylabusa: dr hab. Lucyna Rotter
Sylabus
Wymagania wstępne
Podstawowa wiedza humanistyczna na poziomie maturalnym.
Cele
Zajęcia z nauk pomocniczych historii mają przygotować studenta do pracy ze źródłami i ich różnorodnością (poznanie źródła historycznego, pomóc w jego krytyce i ocenie). Mają też pokazać różnorodność poszczególnych dyscyplin naukowych mogących być pomocnymi w toku kształcenia i przyszłej pracy.
Treści kształcenia
T.1 - Zajęcia z nauk pomocniczych historii mają przygotować studenta do pracy ze źródłami (poznanie źródła historycznego, pomóc w jego krytyce i ocenie). W trakcie zajęć studenci poznają dzieje i rozwój nauk pomocniczych oraz elementy paleografii i neografii, chronologii, bibliologii, genealogii, heraldyki (świeckiej, kościelnej i zakonnej), symboliki, emblematyki, metrologii, kostiumologii, dyplomatyki, sfragistyki, geografii historycznej, numizmatyki, nauki o znakach władzy i prawa i kartografii historycznej. Więcej miejsca zostanie przeznaczone na te nauki, których poznanie jest niezbędne dla warsztatu historyka sztuki. W trakcie zajęć omawiane będą nauki ukazujące procesy historyczne, dyscypliny zajmujące się analiza źródeł pisanych i odczytywaniem tekstu, dyscypliny naukowe zajmujące się pozawerbalnym przekazem źródłowym i te które dotyczą właściwej interpretacji tego przekazu.
T.2 - Rodzaje i gatunki źródeł: klasyfikacja źródeł drukowanych i ich charakter.
T.3 - Heraldyka: definicja herbu, zasady budowy herbu, terminologia, analiza herbarzy, zagadnienia z zakresu heraldyki szlacheckiej, miejskiej, państwowej i ziemskiej
Heraldyka Kościelna: specyfika heraldyki kościelnej (w kościele rzymsko katolickim) i jej rozwój, terminologia, prawodawstwo heraldyczne w obrębie struktur kościelnych, analiza wybranych przykładów. Przykłady zastosowania heraldyki w innych kościołach chrześcijańskich.
T.4 - Sfragistyka: definicja pieczęci, budowa pieczęci i jej funkcje, pieczęć w aspekcie dzieła sztuki. Treści ideowe i symboliczne na pieczęciach.
T.5 - Symbolika: Semiologiczny charakter dzieła sztuk. Specyfika przekazu symbolicznego w kulturze i sztuce. Metodyka i metodologia badani nad symboliką w kulturze europejskiej. Źródła symboliki chrześcijańskiej. Analiza różnych form przekazu symbolicznego.
T.6 - Numizmatyka: definicja pieniądza, moneta i banknot w aspekcie dzieła sztuki, funkcja i przekaz ideowy pieniądza. Rozwój badań nad numizmatyką.
T.7 - Paleografia z elementami neografii: brachygrafia, rozwój pisma oraz materiały i narzędzia pisarskie. ćwiczenia z odczytywania tekstów.
T.8 - Nauka o znakach władzy: charakterystyka przedmiotu, insygnia władzy królewskiej, sądowej, kościelnej, władz miejskich, uniwersyteckich i innych, rytuały.
T.9 - Kostiumologia: metodyka i metodologia badań. Przemiany stylowe ubiorów na przestrzeni wieków, charakterystyka stroju świeckiego i kościelnego, terminologia, semiologiczny charakter stroju w życiu społecznym i dziele sztuki.
T.10 - Chronologia: rozwój kalendarza, budowa kalendarzy w różnych kulturach i cywilizacjach, narzędzia do pomiaru czasu, kalendarz liturgiczny. Zastosowanie chronologii w badaniach prowadzonych przez historyka sztuki.
T.11 - Metrologia: charakterystyka przedmiotu, systemy metryczne, sposoby przeliczania.
T.12 - Genealogia: podstawowe pojęcia, historia badań, źródła do badań genealogicznych, drzewo genealogiczne jako dzieło sztuki.
T.13 - Geografia historyczna: specyfika badań, nowe formy przedstawiania efektu prowadzonych badań, terminologia, kartografia. I
1. Zajęcia wstępne: charakterystyka nauk pomocniczych historii
2. Rodzaje i gatunki źródeł: klasyfikacja źródeł drukowanych i ich charakter
3. Heraldyka: definicja herbu, zasady budowy herbu, terminologia, analiza herbarzy, zagadnienia z zakresu heraldyki szlacheckiej, miejskiej, państwowej i ziemskiej
4. Heraldyka Kościelna: specyfika heraldyki kościelnej (w kościele rzymsko katolickim) i jej rozwój, terminologia, prawodawstwo heraldyczne w obrębie struktur kościelnych, analiza wybranych przykładów. Przykłady zastosowania heraldyki w innych kościołach chrześcijańskich.
5. Sfragistyka: definicja pieczęci, budowa pieczęci i jej funkcje, pieczęć w aspekcie dzieła sztuki. Treści ideowe i symboliczne na pieczęciach.
II
1. Symbolika: Semiologiczny charakter dzieła sztuk. Specyfika przekazu symbolicznego w kulturze i sztuce. Metodyka i metodologia badani nad symboliką w kulturze europejskiej. Źródła symboliki chrześcijańskiej. Analiza różnych form przekazu symbolicznego.
2. Numizmatyka: definicja pieniądza, moneta i banknot w aspekcie dzieła sztuki, funkcja i przekaz ideowy pieniądza. Rozwój badań nad numizmatyką
3. Bibliologia historyczna: Książka jako źródło i zarazem dzieło sztuki. Kodykologia, historia książki drukowanej, Formy zdobień w książce rękopiśmiennej i drukowanej, exlibris i superexlibris – analiza formy na wybranych przykładach.
4. Falerystyka: specyfika przedmiotu, definicja i historyczne przemiany orderu, odznaczenia, medalu, terminologia, kształtowanie się form, aspekt socjologiczny, historyczny i artystyczny nadawanych odznaczeń.
III
1. Kostiumologia: metodyka i metodologia badań. Przemiany stylowe ubiorów na przestrzeni wieków, charakterystyka stroju świeckiego i kościelnego, terminologia, semiologiczny charakter stroju w życiu społecznym i dziele sztuki.
2. Paleografia z elementami neografii: brachygrafia, rozwój pisma oraz materiały i narzędzia pisarskie. ćwiczenia z odczytywania tekstów
3. Genealogia: podstawowe pojęcia, historia badań, źródła do badań genealogicznych, drzewo genealogiczne jako dzieło sztuki
4.Geografia historyczna: specyfika badań, nowe formy przedstawiania efektu prowadzonych badań, terminologia, kartografia
IV
1. Nauka o znakach władzy: charakterystyka przedmiotu, insygnia władzy królewskiej, sądowej, kościelnej, władz miejskich, uniwersyteckich i innych, rytuały.
2. Metrologia: charakterystyka przedmiotu, systemy metryczne, sposoby przeliczania
3. Chronologia: rozwój kalendarza, budowa kalendarzy w różnych kulturach i cywilizacjach, narzędzia do pomiaru czasu, kalendarz liturgiczny. Zastosowanie chronologii w badaniach prowadzonych przez historyka sztuki
4. Weksylologia: metodyka i metodologia, terminologia, przemiany i rozwój sztandarów, chorągwi, bander, proporców. Flaga państwowa i jej formy. Księga znaku.
T.2 - Rodzaje i gatunki źródeł: klasyfikacja źródeł drukowanych i ich charakter.
T.3 - Heraldyka: definicja herbu, zasady budowy herbu, terminologia, analiza herbarzy, zagadnienia z zakresu heraldyki szlacheckiej, miejskiej, państwowej i ziemskiej
Heraldyka Kościelna: specyfika heraldyki kościelnej (w kościele rzymsko katolickim) i jej rozwój, terminologia, prawodawstwo heraldyczne w obrębie struktur kościelnych, analiza wybranych przykładów. Przykłady zastosowania heraldyki w innych kościołach chrześcijańskich.
T.4 - Sfragistyka: definicja pieczęci, budowa pieczęci i jej funkcje, pieczęć w aspekcie dzieła sztuki. Treści ideowe i symboliczne na pieczęciach.
T.5 - Symbolika: Semiologiczny charakter dzieła sztuk. Specyfika przekazu symbolicznego w kulturze i sztuce. Metodyka i metodologia badani nad symboliką w kulturze europejskiej. Źródła symboliki chrześcijańskiej. Analiza różnych form przekazu symbolicznego.
T.6 - Numizmatyka: definicja pieniądza, moneta i banknot w aspekcie dzieła sztuki, funkcja i przekaz ideowy pieniądza. Rozwój badań nad numizmatyką.
T.7 - Paleografia z elementami neografii: brachygrafia, rozwój pisma oraz materiały i narzędzia pisarskie. ćwiczenia z odczytywania tekstów.
T.8 - Nauka o znakach władzy: charakterystyka przedmiotu, insygnia władzy królewskiej, sądowej, kościelnej, władz miejskich, uniwersyteckich i innych, rytuały.
T.9 - Kostiumologia: metodyka i metodologia badań. Przemiany stylowe ubiorów na przestrzeni wieków, charakterystyka stroju świeckiego i kościelnego, terminologia, semiologiczny charakter stroju w życiu społecznym i dziele sztuki.
T.10 - Chronologia: rozwój kalendarza, budowa kalendarzy w różnych kulturach i cywilizacjach, narzędzia do pomiaru czasu, kalendarz liturgiczny. Zastosowanie chronologii w badaniach prowadzonych przez historyka sztuki.
T.11 - Metrologia: charakterystyka przedmiotu, systemy metryczne, sposoby przeliczania.
T.12 - Genealogia: podstawowe pojęcia, historia badań, źródła do badań genealogicznych, drzewo genealogiczne jako dzieło sztuki.
T.13 - Geografia historyczna: specyfika badań, nowe formy przedstawiania efektu prowadzonych badań, terminologia, kartografia. I
1. Zajęcia wstępne: charakterystyka nauk pomocniczych historii
2. Rodzaje i gatunki źródeł: klasyfikacja źródeł drukowanych i ich charakter
3. Heraldyka: definicja herbu, zasady budowy herbu, terminologia, analiza herbarzy, zagadnienia z zakresu heraldyki szlacheckiej, miejskiej, państwowej i ziemskiej
4. Heraldyka Kościelna: specyfika heraldyki kościelnej (w kościele rzymsko katolickim) i jej rozwój, terminologia, prawodawstwo heraldyczne w obrębie struktur kościelnych, analiza wybranych przykładów. Przykłady zastosowania heraldyki w innych kościołach chrześcijańskich.
5. Sfragistyka: definicja pieczęci, budowa pieczęci i jej funkcje, pieczęć w aspekcie dzieła sztuki. Treści ideowe i symboliczne na pieczęciach.
II
1. Symbolika: Semiologiczny charakter dzieła sztuk. Specyfika przekazu symbolicznego w kulturze i sztuce. Metodyka i metodologia badani nad symboliką w kulturze europejskiej. Źródła symboliki chrześcijańskiej. Analiza różnych form przekazu symbolicznego.
2. Numizmatyka: definicja pieniądza, moneta i banknot w aspekcie dzieła sztuki, funkcja i przekaz ideowy pieniądza. Rozwój badań nad numizmatyką
3. Bibliologia historyczna: Książka jako źródło i zarazem dzieło sztuki. Kodykologia, historia książki drukowanej, Formy zdobień w książce rękopiśmiennej i drukowanej, exlibris i superexlibris – analiza formy na wybranych przykładach.
4. Falerystyka: specyfika przedmiotu, definicja i historyczne przemiany orderu, odznaczenia, medalu, terminologia, kształtowanie się form, aspekt socjologiczny, historyczny i artystyczny nadawanych odznaczeń.
III
1. Kostiumologia: metodyka i metodologia badań. Przemiany stylowe ubiorów na przestrzeni wieków, charakterystyka stroju świeckiego i kościelnego, terminologia, semiologiczny charakter stroju w życiu społecznym i dziele sztuki.
2. Paleografia z elementami neografii: brachygrafia, rozwój pisma oraz materiały i narzędzia pisarskie. ćwiczenia z odczytywania tekstów
3. Genealogia: podstawowe pojęcia, historia badań, źródła do badań genealogicznych, drzewo genealogiczne jako dzieło sztuki
4.Geografia historyczna: specyfika badań, nowe formy przedstawiania efektu prowadzonych badań, terminologia, kartografia
IV
1. Nauka o znakach władzy: charakterystyka przedmiotu, insygnia władzy królewskiej, sądowej, kościelnej, władz miejskich, uniwersyteckich i innych, rytuały.
2. Metrologia: charakterystyka przedmiotu, systemy metryczne, sposoby przeliczania
3. Chronologia: rozwój kalendarza, budowa kalendarzy w różnych kulturach i cywilizacjach, narzędzia do pomiaru czasu, kalendarz liturgiczny. Zastosowanie chronologii w badaniach prowadzonych przez historyka sztuki
4. Weksylologia: metodyka i metodologia, terminologia, przemiany i rozwój sztandarów, chorągwi, bander, proporców. Flaga państwowa i jej formy. Księga znaku.
Efekty kształcenia
WIEDZA
W.1 Studenci znają rozwój badań związanych z poszczególnymi dyscyplinami składającymi się na nauki pomocnicze historii. Posiada podstawową wiedze z zakresu poszczególnych dziedzin związanych z naukami pomocniczymi historii oraz potrafi powiązać poszczególne zagadnienia z ochroną dóbr kultury.
UMIEJĘTNOŚCI
U.1 Student potrafi rozpoznawać i analizować poszczególne działa sztuki i zabytki kultury oraz poddawać je analizie i interpretacji poprzez pryzmat poszczególnych dyscyplin naukowych należących do nauk pomocniczych historii (np. heraldyka, sfragistyka, weksylologia, symbolika, kostiumologia itd) Potrafi dobierać metodę badawczą i narzędzia pozwalające na rozwiązanie problemów w zakresie ochrony dóbr kultury i nauk pokrewnych.
KOMPETENCJE
K.1 Ma świadomość różnorodności form i odpowiedzialności za dziedzictwo kulturowe regionu, kraju, Europy i świata
Ma świadomość zakresu swojej wiedzy z dziedzin wspomagających historię sztuki. Posiada warsztat ale i świadomość dalszego rozwoju. Potrafi odnaleźć interesujące go zagadnienia posługując się literaturą fachową oraz materiałem źródłowym.
W.1 Studenci znają rozwój badań związanych z poszczególnymi dyscyplinami składającymi się na nauki pomocnicze historii. Posiada podstawową wiedze z zakresu poszczególnych dziedzin związanych z naukami pomocniczymi historii oraz potrafi powiązać poszczególne zagadnienia z ochroną dóbr kultury.
UMIEJĘTNOŚCI
U.1 Student potrafi rozpoznawać i analizować poszczególne działa sztuki i zabytki kultury oraz poddawać je analizie i interpretacji poprzez pryzmat poszczególnych dyscyplin naukowych należących do nauk pomocniczych historii (np. heraldyka, sfragistyka, weksylologia, symbolika, kostiumologia itd) Potrafi dobierać metodę badawczą i narzędzia pozwalające na rozwiązanie problemów w zakresie ochrony dóbr kultury i nauk pokrewnych.
KOMPETENCJE
K.1 Ma świadomość różnorodności form i odpowiedzialności za dziedzictwo kulturowe regionu, kraju, Europy i świata
Ma świadomość zakresu swojej wiedzy z dziedzin wspomagających historię sztuki. Posiada warsztat ale i świadomość dalszego rozwoju. Potrafi odnaleźć interesujące go zagadnienia posługując się literaturą fachową oraz materiałem źródłowym.
Metody dydaktyczne
M.1 Wykład
M.2 Prezentacja multimedialna
M.3 Dyskusja
M.4 Ćwiczenia
M.2 Prezentacja multimedialna
M.3 Dyskusja
M.4 Ćwiczenia
Sposoby sprawdzania i warunki zaliczenia
Warunkiem zaliczenia z oceną jest uczęszczanie na zajęcie i aktywny w nich udział oraz wykonywanie poprawne przewidzianych w trakcie zajęć zadań.
Lektury podstawowe
Ihnatowicz I., Biernat A., Vademecum do badań nad historią XIX i XX wieku, Warszawa 2003;
Semkowicz W., Encyklopedia nauk pomocniczych historii, Kraków 1999;
Szymański J., Nauki pomocnicze historii, Warszawa 2001. (tam obszerna bibliografia).
Semkowicz W., Encyklopedia nauk pomocniczych historii, Kraków 1999;
Szymański J., Nauki pomocnicze historii, Warszawa 2001. (tam obszerna bibliografia).
Lektury uzupełniające
Bogackaka K., Insygnia biskupie w Polsce. Pierścień, pektorał, infuła XI-XVIII w., Warszawa 2008;
Bogacka K., Pastorały w Polsce XI – XVIII w., Warszawa 2004;
Chronologia polska, red. B. Włodarski, Warszawa 1957;
Dworzaczek W., Genealogia, Warszawa 1959;
Filipow K., Falerystyka polska XVII – XIX w., Białystok 2003.
Forstner D., Świat symboliki chrześcijańskiej, Warszawa 2001.
Garbaczewski W., Ikonografia monet piastowskich 1175-ok. 1280, Warszawa-Lublin 2007;
Gumowski M., Haisig M., Mikucki S., Sfragistyka, Warszawa 1960;
Gutkowska-Rychlewska M., Historia ubiorów, Wrocław-Warszawa-Kraków 1968;
Hani J., Symbolika świątyni chrześcijańskiej, Kraków 1994;
Kiersznowski R., Moneta w kulturze wieków średnich, Warszawa 1988;
Kobielus S., Dzieło sztuki dzieło wiary, Ząbki 2002;
Kuczyński S.K., Polskie herby ziemskie. Geneza, treści, funkcje, Warszawa 1993;
Kula M., Miary i ludzie, Warszawa 2004;
Lurker M., Przesłanie symboli w mitach kulturach i religiach, Warszawa 2011;
Maisel W., Archeologia prawna Polski, Warszawa –Poznań 1982;
Marecki J., Kolak W., Leksykon godeł zakonnych, Łódź 1997;
Marecki J., Rotter L., Jak czytać wizerunki świętych?. Leksykon atrybutów i symboli hagiograficznych, Kraków 2009;
Piech Z., Ikonografia pieczęci Piastów, Kraków 1993;
Polska heraldyka kościelna, red. K. Skupiński, A. Weiss, Warszawa 2004;
Ptak J., Chorągiew w komunikacji społecznej w Polsce piastowskiej i jagiellońskiej, Lublin 2002;
Semkowicz W., Paleografia łacińska, Kraków 2002;
Seroka H., Herbarz miast małopolskich do końca XVIII wieku, Warszawa 2002;
Symbol – znak – przesłanie. Symbolika człowieka, red. J. Marecki, L. Rotter, Kraków 2011;
Symbol – znak – przesłanie. Symbolika roślin, red. J. Marecki, L. Rotter, Kraków 2010;
Symbol – znak – przesłanie. Symbolika stroju, red. J. Marecki, L. Rotter, Kraków 2011;
Symbol – znak – przesłanie. Symbolika w heraldyce kościelnej, red. J. Marecki, L. Rotter, Kraków 2010;
Symbol – znak – przesłanie. Symbolika zwierząt, red. J. Marecki, L. Rotter, Kraków 2009;
Szymański J., Herbarz średniowiecznego rycerstwa polskiego, Warszawa 1994;
Turnau I., Słownik ubiorów: tkaniny, wyroby pozatkackie, skóry, broń i klejnoty oraz barwy znane w Polsce od średniowiecza do początku XIX w., Warszawa 1999.
Bogacka K., Pastorały w Polsce XI – XVIII w., Warszawa 2004;
Chronologia polska, red. B. Włodarski, Warszawa 1957;
Dworzaczek W., Genealogia, Warszawa 1959;
Filipow K., Falerystyka polska XVII – XIX w., Białystok 2003.
Forstner D., Świat symboliki chrześcijańskiej, Warszawa 2001.
Garbaczewski W., Ikonografia monet piastowskich 1175-ok. 1280, Warszawa-Lublin 2007;
Gumowski M., Haisig M., Mikucki S., Sfragistyka, Warszawa 1960;
Gutkowska-Rychlewska M., Historia ubiorów, Wrocław-Warszawa-Kraków 1968;
Hani J., Symbolika świątyni chrześcijańskiej, Kraków 1994;
Kiersznowski R., Moneta w kulturze wieków średnich, Warszawa 1988;
Kobielus S., Dzieło sztuki dzieło wiary, Ząbki 2002;
Kuczyński S.K., Polskie herby ziemskie. Geneza, treści, funkcje, Warszawa 1993;
Kula M., Miary i ludzie, Warszawa 2004;
Lurker M., Przesłanie symboli w mitach kulturach i religiach, Warszawa 2011;
Maisel W., Archeologia prawna Polski, Warszawa –Poznań 1982;
Marecki J., Kolak W., Leksykon godeł zakonnych, Łódź 1997;
Marecki J., Rotter L., Jak czytać wizerunki świętych?. Leksykon atrybutów i symboli hagiograficznych, Kraków 2009;
Piech Z., Ikonografia pieczęci Piastów, Kraków 1993;
Polska heraldyka kościelna, red. K. Skupiński, A. Weiss, Warszawa 2004;
Ptak J., Chorągiew w komunikacji społecznej w Polsce piastowskiej i jagiellońskiej, Lublin 2002;
Semkowicz W., Paleografia łacińska, Kraków 2002;
Seroka H., Herbarz miast małopolskich do końca XVIII wieku, Warszawa 2002;
Symbol – znak – przesłanie. Symbolika człowieka, red. J. Marecki, L. Rotter, Kraków 2011;
Symbol – znak – przesłanie. Symbolika roślin, red. J. Marecki, L. Rotter, Kraków 2010;
Symbol – znak – przesłanie. Symbolika stroju, red. J. Marecki, L. Rotter, Kraków 2011;
Symbol – znak – przesłanie. Symbolika w heraldyce kościelnej, red. J. Marecki, L. Rotter, Kraków 2010;
Symbol – znak – przesłanie. Symbolika zwierząt, red. J. Marecki, L. Rotter, Kraków 2009;
Szymański J., Herbarz średniowiecznego rycerstwa polskiego, Warszawa 1994;
Turnau I., Słownik ubiorów: tkaniny, wyroby pozatkackie, skóry, broń i klejnoty oraz barwy znane w Polsce od średniowiecza do początku XIX w., Warszawa 1999.