Egzegeza Starego Testamentu (2014/15)
Sylabus
- Tytuł zajęć: Egzegeza Starego Testamentu
- Rok akademicki: 2014/15 Zajęcia dostępne w ramach przedmiotu:
- - Egzegeza Starego Testamentu [na kierunku:] teologia kapłańska, jednolite studia magisterskie, stacjonarne, V rok, semestr zimowy [drukuj sylabus]
- [prowadzący ćwiczenia:15h/zo/1ECTS]:ks. dr hab. Wojciech Węgrzyniak
- [prowadzący ćwiczenia:15h/zo/1ECTS]:ks. dr hab. Wojciech Węgrzyniak
- Osoba odpowiedzialna za treść sylabusa: ks. dr hab. Wojciech Węgrzyniak
Sylabus
Wymagania wstępne
Znajomość podstaw języków hebrajskiego ST i greckiego NT
Posiadanie wiadomości wstępnych o Piśmie Świętym, historii zbawienia i archeologii biblijnej
Posiadanie wiadomości wstępnych o Piśmie Świętym, historii zbawienia i archeologii biblijnej
Treści kształcenia
Samodzielna praca studenta nad wybranym tematem lub tekstem z Pięcioksięgu według podanych i omówionych kryteriów 2 etapy:
I. Sprawdzian z treści wybranych ksiąg historycznych.
II. Pisemna praca plus prezentacja na ćwiczeniach. Praca to egzegeza wybranego fragmentu Biblii według podanych kryteriów lub opracowanie jednego z tematów. Przykładowe tematy:
1. Teologia małżeństwa i relacje małżonków na podstawie Rdz 1 – 3.
2. Tora góry Synaj a Nowa Tora góry błogosławieństw.
3. Znak obrzezania (Rdz 17): funkcja i znaczenie obrzezania w Starym Testamencie. Dlaczego chrześcijanie się nie obrzezują?
4. Ikona Andreja Rublowa „Bóg w gościnie u Abrahama (Rdz 18)” czyli tzw. „Trójca Rublowa” – interpretacja ikony.
5. Czyn wiary Abraham (Rdz 22): Twoja odpowiedź na destruktywną analizę Sörena Kirkegaarda w pierwszej części jego dzieła Lęk i drżenie.
6. Pascha (Wj 12 – 13): geneza, rytuał, teologia, ciągłość i transpozycja w Nowym Testamencie.
7. Ile przymierzy zawiera Biblia?
8. Mieszkanie na pustyni - pierwsza świątynia Izraela (zob. np. Majewski M., Mieszkanie Chwały. Teologia sanktuarium Izraela na pustyni, Kraków: WN PAT 2008).
9. Rok jubileuszowy 2000 w Kościele katolickim a rok jubileuszowy w prawie Pięcioksięgu.
10. Portret Mojżesza w ujęciu Deuteronomium. 2 etapy:
I. Sprawdzian z treści wybranych ksiąg historycznych.
II. Pisemna praca plus prezentacja na ćwiczeniach. Praca to egzegeza wybranego fragmentu Biblii według podanych kryteriów lub opracowanie jednego z tematów. Przykładowe tematy:
1. Teologia małżeństwa i relacje małżonków na podstawie Rdz 1 – 3.
2. Tora góry Synaj a Nowa Tora góry błogosławieństw.
3. Znak obrzezania (Rdz 17): funkcja i znaczenie obrzezania w Starym Testamencie. Dlaczego chrześcijanie się nie obrzezują?
4. Ikona Andreja Rublowa „Bóg w gościnie u Abrahama (Rdz 18)” czyli tzw. „Trójca Rublowa” – interpretacja ikony.
5. Czyn wiary Abraham (Rdz 22): Twoja odpowiedź na destruktywną analizę Sörena Kirkegaarda w pierwszej części jego dzieła Lęk i drżenie.
6. Pascha (Wj 12 – 13): geneza, rytuał, teologia, ciągłość i transpozycja w Nowym Testamencie.
7. Ile przymierzy zawiera Biblia?
8. Mieszkanie na pustyni - pierwsza świątynia Izraela (zob. np. Majewski M., Mieszkanie Chwały. Teologia sanktuarium Izraela na pustyni, Kraków: WN PAT 2008).
9. Rok jubileuszowy 2000 w Kościele katolickim a rok jubileuszowy w prawie Pięcioksięgu.
10. Portret Mojżesza w ujęciu Deuteronomium.
I. Sprawdzian z treści wybranych ksiąg historycznych.
II. Pisemna praca plus prezentacja na ćwiczeniach. Praca to egzegeza wybranego fragmentu Biblii według podanych kryteriów lub opracowanie jednego z tematów. Przykładowe tematy:
1. Teologia małżeństwa i relacje małżonków na podstawie Rdz 1 – 3.
2. Tora góry Synaj a Nowa Tora góry błogosławieństw.
3. Znak obrzezania (Rdz 17): funkcja i znaczenie obrzezania w Starym Testamencie. Dlaczego chrześcijanie się nie obrzezują?
4. Ikona Andreja Rublowa „Bóg w gościnie u Abrahama (Rdz 18)” czyli tzw. „Trójca Rublowa” – interpretacja ikony.
5. Czyn wiary Abraham (Rdz 22): Twoja odpowiedź na destruktywną analizę Sörena Kirkegaarda w pierwszej części jego dzieła Lęk i drżenie.
6. Pascha (Wj 12 – 13): geneza, rytuał, teologia, ciągłość i transpozycja w Nowym Testamencie.
7. Ile przymierzy zawiera Biblia?
8. Mieszkanie na pustyni - pierwsza świątynia Izraela (zob. np. Majewski M., Mieszkanie Chwały. Teologia sanktuarium Izraela na pustyni, Kraków: WN PAT 2008).
9. Rok jubileuszowy 2000 w Kościele katolickim a rok jubileuszowy w prawie Pięcioksięgu.
10. Portret Mojżesza w ujęciu Deuteronomium. 2 etapy:
I. Sprawdzian z treści wybranych ksiąg historycznych.
II. Pisemna praca plus prezentacja na ćwiczeniach. Praca to egzegeza wybranego fragmentu Biblii według podanych kryteriów lub opracowanie jednego z tematów. Przykładowe tematy:
1. Teologia małżeństwa i relacje małżonków na podstawie Rdz 1 – 3.
2. Tora góry Synaj a Nowa Tora góry błogosławieństw.
3. Znak obrzezania (Rdz 17): funkcja i znaczenie obrzezania w Starym Testamencie. Dlaczego chrześcijanie się nie obrzezują?
4. Ikona Andreja Rublowa „Bóg w gościnie u Abrahama (Rdz 18)” czyli tzw. „Trójca Rublowa” – interpretacja ikony.
5. Czyn wiary Abraham (Rdz 22): Twoja odpowiedź na destruktywną analizę Sörena Kirkegaarda w pierwszej części jego dzieła Lęk i drżenie.
6. Pascha (Wj 12 – 13): geneza, rytuał, teologia, ciągłość i transpozycja w Nowym Testamencie.
7. Ile przymierzy zawiera Biblia?
8. Mieszkanie na pustyni - pierwsza świątynia Izraela (zob. np. Majewski M., Mieszkanie Chwały. Teologia sanktuarium Izraela na pustyni, Kraków: WN PAT 2008).
9. Rok jubileuszowy 2000 w Kościele katolickim a rok jubileuszowy w prawie Pięcioksięgu.
10. Portret Mojżesza w ujęciu Deuteronomium.
Sposoby sprawdzania i warunki zaliczenia
Na ćwiczeniach każda prezentacja studenta jest oceniana przez całą grupę oraz prowadzącego ćwiczenia. Omawiane są kwestie metodologiczne pracy z tekstem/tematem biblijnym, wartość merytoryczna prezentacji oraz sposób i komunikatywność prezentacji.
Lektury podstawowe
Literatura pomocna przy egzegezie/opracowaniu tematu:
- P. Ostański, Bibliografia biblistyki polskiej 1945-2010, t. I-IV
- biblia-orygenes.org (dział 'Bibliografia')
- Katolicki Komentarz Biblijny
- Międzynarodowy Komentarz do Pisma Świętego
- Komentarz historyczno-kultowy do Biblii hebrajskiej
- inne komentarze i pomoce z Prymasowskiej Serii Biblijnej (Wyd. Vocatio)
- komentarze do poszcz. ksiąg (seria KUL, NKB, inne)
- X-L.Defour (red.), Słownik teologii bibilijnej
Wprowadzenia do Pięcioksięgu:
- Brzegowy T., Pięcioksiąg Mojżesza. Wprowadzenie i egzegeza Rdz 1-11 (Academica 27), Tarnów: Biblos, wyd. IV zmienione i poszerzone 2002.
- Banaszek A., Pięć pierwszych ksiąg Biblii (Zarys teologii Starego Testamentu 5), Warszawa: UKSW 2004.
- Majewski M., Historia zbawienia - Pięcioksiąg, Kraków: UPJPII 2011 (skrypt).
- Mędala S., Wypych S., Pięcioksiąg, w: Wstęp do Starego Testamentu, red. L. Stachowiak, Poznań: Pallottinum 1990, 53-171.
- Murphy R.E., Wprowadzenie do Pięcioksięgu, w: Katolicki Komentarz Biblijny, 3-11.
- Ska J.L., Pięcioksiąg, w: Międzynarodowy Komentarz do Pisma Świętego, 253-264.
- Ska J.L., Introduction to reading the Pentateuch, Winona Lake, Indiana: Eisenbrauns 2006 (tłumaczenie z francuskiego: Introduction à la lecture du Pentateuque: clés pour l'interprétation des cinq premiers livres de la Bible, które z kolei tłumaczone było z oryginału włoskiego. Bardzo dobre syntetyczne wprowadzenie do trudnego zagadnienia powstania Pentateuchu – polecam).
- Synowiec J.St., Pięcioksiąg, Kraków: Bratni Zew 2000.
- Synowiec J.St., Na początku. Wybrane zagadnienia Pięcioksięgu, Warszawa: ATK 1987 i Kraków: Bratni Zew 1996 (wyd. 2, popr. i rozszerzone).
- Wypych S., Pięcioksiąg (Wprowadzenie w myśl i wezwanie ksiąg biblijnych 1), Warszawa: ATK 1987.
- Zawiszewski E., Pięcioksiąg i Księgi historyczne. Wstęp szczegółowy. Komentarz do Ksiąg Rodzaju 1,1-11,9, Pelplin 1996.
- P. Ostański, Bibliografia biblistyki polskiej 1945-2010, t. I-IV
- biblia-orygenes.org (dział 'Bibliografia')
- Katolicki Komentarz Biblijny
- Międzynarodowy Komentarz do Pisma Świętego
- Komentarz historyczno-kultowy do Biblii hebrajskiej
- inne komentarze i pomoce z Prymasowskiej Serii Biblijnej (Wyd. Vocatio)
- komentarze do poszcz. ksiąg (seria KUL, NKB, inne)
- X-L.Defour (red.), Słownik teologii bibilijnej
Wprowadzenia do Pięcioksięgu:
- Brzegowy T., Pięcioksiąg Mojżesza. Wprowadzenie i egzegeza Rdz 1-11 (Academica 27), Tarnów: Biblos, wyd. IV zmienione i poszerzone 2002.
- Banaszek A., Pięć pierwszych ksiąg Biblii (Zarys teologii Starego Testamentu 5), Warszawa: UKSW 2004.
- Majewski M., Historia zbawienia - Pięcioksiąg, Kraków: UPJPII 2011 (skrypt).
- Mędala S., Wypych S., Pięcioksiąg, w: Wstęp do Starego Testamentu, red. L. Stachowiak, Poznań: Pallottinum 1990, 53-171.
- Murphy R.E., Wprowadzenie do Pięcioksięgu, w: Katolicki Komentarz Biblijny, 3-11.
- Ska J.L., Pięcioksiąg, w: Międzynarodowy Komentarz do Pisma Świętego, 253-264.
- Ska J.L., Introduction to reading the Pentateuch, Winona Lake, Indiana: Eisenbrauns 2006 (tłumaczenie z francuskiego: Introduction à la lecture du Pentateuque: clés pour l'interprétation des cinq premiers livres de la Bible, które z kolei tłumaczone było z oryginału włoskiego. Bardzo dobre syntetyczne wprowadzenie do trudnego zagadnienia powstania Pentateuchu – polecam).
- Synowiec J.St., Pięcioksiąg, Kraków: Bratni Zew 2000.
- Synowiec J.St., Na początku. Wybrane zagadnienia Pięcioksięgu, Warszawa: ATK 1987 i Kraków: Bratni Zew 1996 (wyd. 2, popr. i rozszerzone).
- Wypych S., Pięcioksiąg (Wprowadzenie w myśl i wezwanie ksiąg biblijnych 1), Warszawa: ATK 1987.
- Zawiszewski E., Pięcioksiąg i Księgi historyczne. Wstęp szczegółowy. Komentarz do Ksiąg Rodzaju 1,1-11,9, Pelplin 1996.
Lektury uzupełniające
Komentarze do Starego Testamentu:
Alleman H.C., Flack E.E., (red.), Old Testament Commentary, Philadelphia: The Muhlenberg Press 1948.
Carro D. i in., Comentario Biblico Mundo Hispano: Tomo 3 Levitico, Numeros Y Deuteronomio
Gillis C., El Antiguo Testamento: Un Comentario Sobre Su Historia Y Literatura
Guijarro Oporto S., Salvador García M. (red.), Comentario al Antiguo Testamento, tom I: Pentateuco - Historia deuteronomista - Historia cronística - Historia episódica, La Casa de la Biblia - Madrid: Atenas, PPC - Salamanca: Sígueme - Estella (Navarra): Verbo Divino 1997.
Guijarro Oporto S., Salvador García M. (red.), Comentario al Antiguo Testamento, tom II: Escritos proféticos - Escritos poéticos - Escritos sapienciales, La Casa de la Biblia - Madrid: Atenas, PPC - Salamanca: Sígueme - Estella (Navarra): Verbo Divino 1997.
Houtman C i in., Historical Commentary on the Old Testament
Kalisch M.M., A historical and critical commentary on the Old Testament
Keil C.F., Delitzsch F., Biblical commentary on the Old Testament
MacDonald W., Comentario al antiguo testamento
Millos S.P., Comentario exhaustivo al Antiguo Testamento-Josué
Oden T.C., Ancient Christian Commentary on Scripture: Old Testament (Isajah)
Oden T.C., Ancient Christian Commentary on Scripture: Old Testament (The twelve prophetes)
Pfeiffer C.F., El Comentario Biblico Moody: Antiguo Testamento
The Collegeville Bible Commentary. Old Testament, Collegeville, MN: The Liturgical Press 1992.
Walton J.H. i in., The IVP Bible Background Commentary: Old Testament
Walton J.H., Matthews V.H., Bible Background Commentary: Genesis-Deuteronomy
Walvoord J.F. i in., The Bible Knowledge Commentary: Old Testament
Wiersbe W.W., Wiersbe Bible Commentary OT
Wiersbe W.W., The Bible Exposition Commentary: Old Testament Wisdom and Poetry
Zenger E. (red.), Stuttgarter Altes Testament. Einheitsübersetzung mit Kommentar und Lexikon, Stuttgart: Katholisches Bibelwerk 2004.
Commentaires bibliques sur l'Ancien Testament
Franz Delitzsch i Carl Friedrich Keil, Biblischer Commentar über das Alte Testament (BC), Leipzig: Dörffling & Franke
Archeologia biblijna:
Albright W.F., Archeologia Palestyny, tłum. S. Majchrzak, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1964 (oryginał zob. niżej)
Albright W.F., Od epoki kamiennej do chrześcijaństwa, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1967 (oryginał zob. niżej)
Arnaud D., Starożytny Bliski Wschód. Od wprowadzenia pisma klinowego do Aleksandra Wielkiego, Warszawa 1982.
Bieliński R, Starożytny Bliski Wschód. Od początków gospodarki rolniczej do wprowadzenia pisma, Warszawa 1985.
Chmiel J., Archeologia vs Biblia, Studia Judaica (PDF); zob. też inne art. z tego nru Studia Judaica 2003
Fritz V., Archeologia biblijna. Mały słownik, Warszawa: Verbinum 22005.
Gądecki S., Archeologia biblijna, I-II, Gniezno: Prymasowskie Wydawnictwo Gaudentinum 1994.
Gryglewicz F., Archeologiczne odkrycia w egzegezie Nowego Testamentu, Lublin 1962.
Horn S.H., Z archeologią przez kraje biblijne, Warszawa: Znaki Czasu 21989.
Kozłowski J., Śliwa J., Archeologia wschodniej części basenu Morza Śródziemnego. Palestyna – Syria – Cypr, Kraków 1977.
Layard A.H., W poszukiwaniu Niniwy, Warszawa 1983.
McCarter P.K. i in., Starożytny Izrael. Od czasów Abrahama do zburzenia Jerozolimy przez Rzymian, tłum. W. Chrostowski, Warszawa: Czytelnik 1994.
Michałowski K., Od Edfu do Faras. Polskie odkrycia archeologii śródziemnomorskiej, Warszawa 1983.
Millard A., Skarby czasów Biblii. Odkrycia archeologiczne rzucają nowe światło na Biblię, tłum. M. Stopa, Warszawa: Diogenes; Świat Książki 2000.
Moscati S., Kultura starożytna ludów semickich, Warszawa 1966.
Murphy O’Connor J., Przewodnik po Ziemi Świętej (The Holy Land. An Archeological Guide from Earliest Times to 1700), tłum. Burdajewicz M., Warszawa: Vocatio 2000.
Muszyński H., Mędala S., Archeologia Palestyny w zarysie, Pelplin: Wyższe Seminarium Duchowne Diecezji Chełmińskiej 1984.
Negev A., Encyklopedia archeologiczna Ziemi Świętej, Warszawa 2002.
Parrot A., Biblia i starożytny świat, Warszawa 1968.
Parrot A., Wśród zabytków Samarii i Jerozolimy, Warszawa: Pax 1971.
Polewska A., Na tropach biblijnych tajemnic, Kraków: Rafael 2008.
Rosik M., Archeolog czyta Biblię. Nowe odkrycia: fałszerstwa czy wyzwania dla wiary?, Wrocław: TUM Wrocławskiej Księgarni Archidiecezjalnej 2007.
Rosik M. (red.), Archeolog czyta Biblię. Świątynia Jerozolimska, Wrocław: Wydawnictwo TUM 2007.
Stefaniak L.W. (red.), Archeologia Palestyny, przedmowa W.F. Albright, Poznań-Warszawa-Lublin: Księgarnia Św. Wojciecha 1973.
Szewc E., Ossuaria a Nowy Testament, Wiadomości Diecezjalne Łódzkie 57 (1983) 21-27.
Śliwa J.R., Archeologia starożytnego Wschodu (Anatolia, Mezopotamia, Iran), Kraków 1981.
Śliwa J.R, Sztuka i archeologia starożytnego Wschodu, Warszawa 1997.
Thompson J.A., Biblia i archeologia, tłum. Anna i Krzysztof Komorniccy, Warszawa: Pax 1965 (oryginał zob. niżej)
Tyloch W, Odkrycia w Ugarit a Stary Testament, Warszawa 1980.
Historia biblijna:
Bright N.J., Historia Izraela, tłum. J. Radożycki, Warszawa: Pax 1994
Daniel-Rops H., Życie codzienne w Palestynie w czasach Chrystusa, tłum. J. Lasocka, Warszawa: Cyklady 1994 i 2001
Donimirski A., Jerozolima – z dziejów miasta, Kraków 1996.
Grant M., Dzieje dawnego Izraela, Warszawa 1991.
Hanelt T., Dzieje Starego Testamentu w żywotach jego bohaterów, Gniezno 2006.
Jelito J., Historia czasów Starego Testamentu, Poznań 1961.
Jelonek T., Medytacje przed menorą, w serii "Z badań nad Biblią" (Kraków: Unum nry 1-16) - specyficzny wykład historii Izraela.
Krawczyk R., Starożytny Izrael. Szkice z historii i kultury, Siedlce 2001.
McCarter P.K. i in., Starożytny Izrael. Od czasów Abrahama do zburzenia Jerozolimy przez Rzymian, tłum. W. Chrostowski, Warszawa: Czytelnik 1994.
Metzger B., Goldstein D., Ferguson J., Wielkie wydarzenia czasów biblijnych, tłum. E. Czerwińska, red. wyd. polskiego W. Chrostowski, Warszawa: Vocatio 1998.
Ricciotti G., Dzieje Izraela, I-II, tłum. z wł. Z. Rzeszutek, Warszawa: Pax 1956.
Shanks H. (red.), Starożytny Izrael. Od Abrahama do Zburzenia Świątyni Jerozolimskiej przez Rzymian, tłum. W. Chrostowski, Warszawa: Vocatio 1994, 1999 i 2007.
Stępień M., Bliski Wschód, w: M. Jaczynowska, D. Musiał, M. Stępień, Historia starożytna, Warszawa 1999.
Wolski J., Historia powszechna. Starożytność, Warszawa 92000.
Zabłocka J., Historia Bliskiego Wschodu w starożytności (od początków osadnictwa do podboju perskiego) , Wrocław 21987.
Montet R, Egipt i Biblia, Warszawa 1968.
Introdukcje do ST:
Charpentier E., Czytając Stary Testament, Włocławek: Włocławskie Wydawnictwo Diecezjalne 1993.
Hergesel T., Rozumieć Biblię. Jahwizm, Kraków 1992 - rec. H. Langkammera w: RT KUL 41 (1994) 102-103.
Jakubiec Cz., Wprowadzenie do ksiąg Starego Testamentu, Warszawa: Pax 1954.
Langkammer H., Stary Testament odczytany na nowo, Lublin 1992.
Łach S. (red.), Wstęp do Starego Testamentu (Wstęp do Pisma Świętego 2), Poznań: Pallottinum 1973.
Peter M., Wykład Pisma Świętego Starego Testamentu, Poznań: Pallottinum 1970, 22005.
Schmidt W.H., Wprowadzenie do Starego Testamentu, Bielsko-Biała 1997.
Schmoldt H., Wprowadzenie do Starego Testamentu, Warszawa: Verbinum 2005 (wstęp, spis treści i fragment książki zob. TU).
Stachowiak L. (red.), Wstęp do Starego Testamentu, Poznań: Pallottium 1990.
Tyloch W., Dzieje ksiąg Starego Testamentu. Szkice z krytyki biblijnej, Warszawa: Książka i Wiedza 1985; 21994.
Ziółkowski Z., Najtrudniejsze stronice Starego Testamentu, Warszawa: Adam 2005.
Świat ST:
de Capoa C., Stary Testament. Postacie i epizody, Warszawa: Arkady 2007.
Lemaire A. (red.), Świat Biblii, tłum. B. Panek, Wrocław - Warszawa - Kraków: Ossolineum 2001 (oryg. Le monde de la Bible 1998).
de Vaux R., Instytucje Starego Testamentu, t. I-II (w jednym tomie), tłum. T. Brzegowy, Poznań: Pallottinum 2004
Teologie ST:
Jelonek T., Orędzie Starego Testamentu, I-III, Kraków: Wydawnictwo m 1992.
Pawłowski Z., Teologia biblijna (Starego Testamentu) w perspektywie hermeneutycznej, Zeszyty Naukowe SBP 1 (2004).
von Rad G., Teologia Starego Testamentu, tłum. B. Widła, Warszawa: Pax 1986 (oryginał zob. niżej)
Schreiner J., Teologia Starego Testamentu, tłum. B.W. Matysiak, Warszawa: Oficyna Wydawniczo-Poligraficzna ADAM i Instytut Wydawniczy Pax 1999
Niemczyk J.B., Tschirschnitz A., Dzieje ludów biblijnych w zarysie, Warszawa 1978.
Tschirschnitz B., Dzieje ludów biblijnych, Warszawa 1994.
Alleman H.C., Flack E.E., (red.), Old Testament Commentary, Philadelphia: The Muhlenberg Press 1948.
Carro D. i in., Comentario Biblico Mundo Hispano: Tomo 3 Levitico, Numeros Y Deuteronomio
Gillis C., El Antiguo Testamento: Un Comentario Sobre Su Historia Y Literatura
Guijarro Oporto S., Salvador García M. (red.), Comentario al Antiguo Testamento, tom I: Pentateuco - Historia deuteronomista - Historia cronística - Historia episódica, La Casa de la Biblia - Madrid: Atenas, PPC - Salamanca: Sígueme - Estella (Navarra): Verbo Divino 1997.
Guijarro Oporto S., Salvador García M. (red.), Comentario al Antiguo Testamento, tom II: Escritos proféticos - Escritos poéticos - Escritos sapienciales, La Casa de la Biblia - Madrid: Atenas, PPC - Salamanca: Sígueme - Estella (Navarra): Verbo Divino 1997.
Houtman C i in., Historical Commentary on the Old Testament
Kalisch M.M., A historical and critical commentary on the Old Testament
Keil C.F., Delitzsch F., Biblical commentary on the Old Testament
MacDonald W., Comentario al antiguo testamento
Millos S.P., Comentario exhaustivo al Antiguo Testamento-Josué
Oden T.C., Ancient Christian Commentary on Scripture: Old Testament (Isajah)
Oden T.C., Ancient Christian Commentary on Scripture: Old Testament (The twelve prophetes)
Pfeiffer C.F., El Comentario Biblico Moody: Antiguo Testamento
The Collegeville Bible Commentary. Old Testament, Collegeville, MN: The Liturgical Press 1992.
Walton J.H. i in., The IVP Bible Background Commentary: Old Testament
Walton J.H., Matthews V.H., Bible Background Commentary: Genesis-Deuteronomy
Walvoord J.F. i in., The Bible Knowledge Commentary: Old Testament
Wiersbe W.W., Wiersbe Bible Commentary OT
Wiersbe W.W., The Bible Exposition Commentary: Old Testament Wisdom and Poetry
Zenger E. (red.), Stuttgarter Altes Testament. Einheitsübersetzung mit Kommentar und Lexikon, Stuttgart: Katholisches Bibelwerk 2004.
Commentaires bibliques sur l'Ancien Testament
Franz Delitzsch i Carl Friedrich Keil, Biblischer Commentar über das Alte Testament (BC), Leipzig: Dörffling & Franke
Archeologia biblijna:
Albright W.F., Archeologia Palestyny, tłum. S. Majchrzak, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1964 (oryginał zob. niżej)
Albright W.F., Od epoki kamiennej do chrześcijaństwa, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1967 (oryginał zob. niżej)
Arnaud D., Starożytny Bliski Wschód. Od wprowadzenia pisma klinowego do Aleksandra Wielkiego, Warszawa 1982.
Bieliński R, Starożytny Bliski Wschód. Od początków gospodarki rolniczej do wprowadzenia pisma, Warszawa 1985.
Chmiel J., Archeologia vs Biblia, Studia Judaica (PDF); zob. też inne art. z tego nru Studia Judaica 2003
Fritz V., Archeologia biblijna. Mały słownik, Warszawa: Verbinum 22005.
Gądecki S., Archeologia biblijna, I-II, Gniezno: Prymasowskie Wydawnictwo Gaudentinum 1994.
Gryglewicz F., Archeologiczne odkrycia w egzegezie Nowego Testamentu, Lublin 1962.
Horn S.H., Z archeologią przez kraje biblijne, Warszawa: Znaki Czasu 21989.
Kozłowski J., Śliwa J., Archeologia wschodniej części basenu Morza Śródziemnego. Palestyna – Syria – Cypr, Kraków 1977.
Layard A.H., W poszukiwaniu Niniwy, Warszawa 1983.
McCarter P.K. i in., Starożytny Izrael. Od czasów Abrahama do zburzenia Jerozolimy przez Rzymian, tłum. W. Chrostowski, Warszawa: Czytelnik 1994.
Michałowski K., Od Edfu do Faras. Polskie odkrycia archeologii śródziemnomorskiej, Warszawa 1983.
Millard A., Skarby czasów Biblii. Odkrycia archeologiczne rzucają nowe światło na Biblię, tłum. M. Stopa, Warszawa: Diogenes; Świat Książki 2000.
Moscati S., Kultura starożytna ludów semickich, Warszawa 1966.
Murphy O’Connor J., Przewodnik po Ziemi Świętej (The Holy Land. An Archeological Guide from Earliest Times to 1700), tłum. Burdajewicz M., Warszawa: Vocatio 2000.
Muszyński H., Mędala S., Archeologia Palestyny w zarysie, Pelplin: Wyższe Seminarium Duchowne Diecezji Chełmińskiej 1984.
Negev A., Encyklopedia archeologiczna Ziemi Świętej, Warszawa 2002.
Parrot A., Biblia i starożytny świat, Warszawa 1968.
Parrot A., Wśród zabytków Samarii i Jerozolimy, Warszawa: Pax 1971.
Polewska A., Na tropach biblijnych tajemnic, Kraków: Rafael 2008.
Rosik M., Archeolog czyta Biblię. Nowe odkrycia: fałszerstwa czy wyzwania dla wiary?, Wrocław: TUM Wrocławskiej Księgarni Archidiecezjalnej 2007.
Rosik M. (red.), Archeolog czyta Biblię. Świątynia Jerozolimska, Wrocław: Wydawnictwo TUM 2007.
Stefaniak L.W. (red.), Archeologia Palestyny, przedmowa W.F. Albright, Poznań-Warszawa-Lublin: Księgarnia Św. Wojciecha 1973.
Szewc E., Ossuaria a Nowy Testament, Wiadomości Diecezjalne Łódzkie 57 (1983) 21-27.
Śliwa J.R., Archeologia starożytnego Wschodu (Anatolia, Mezopotamia, Iran), Kraków 1981.
Śliwa J.R, Sztuka i archeologia starożytnego Wschodu, Warszawa 1997.
Thompson J.A., Biblia i archeologia, tłum. Anna i Krzysztof Komorniccy, Warszawa: Pax 1965 (oryginał zob. niżej)
Tyloch W, Odkrycia w Ugarit a Stary Testament, Warszawa 1980.
Historia biblijna:
Bright N.J., Historia Izraela, tłum. J. Radożycki, Warszawa: Pax 1994
Daniel-Rops H., Życie codzienne w Palestynie w czasach Chrystusa, tłum. J. Lasocka, Warszawa: Cyklady 1994 i 2001
Donimirski A., Jerozolima – z dziejów miasta, Kraków 1996.
Grant M., Dzieje dawnego Izraela, Warszawa 1991.
Hanelt T., Dzieje Starego Testamentu w żywotach jego bohaterów, Gniezno 2006.
Jelito J., Historia czasów Starego Testamentu, Poznań 1961.
Jelonek T., Medytacje przed menorą, w serii "Z badań nad Biblią" (Kraków: Unum nry 1-16) - specyficzny wykład historii Izraela.
Krawczyk R., Starożytny Izrael. Szkice z historii i kultury, Siedlce 2001.
McCarter P.K. i in., Starożytny Izrael. Od czasów Abrahama do zburzenia Jerozolimy przez Rzymian, tłum. W. Chrostowski, Warszawa: Czytelnik 1994.
Metzger B., Goldstein D., Ferguson J., Wielkie wydarzenia czasów biblijnych, tłum. E. Czerwińska, red. wyd. polskiego W. Chrostowski, Warszawa: Vocatio 1998.
Ricciotti G., Dzieje Izraela, I-II, tłum. z wł. Z. Rzeszutek, Warszawa: Pax 1956.
Shanks H. (red.), Starożytny Izrael. Od Abrahama do Zburzenia Świątyni Jerozolimskiej przez Rzymian, tłum. W. Chrostowski, Warszawa: Vocatio 1994, 1999 i 2007.
Stępień M., Bliski Wschód, w: M. Jaczynowska, D. Musiał, M. Stępień, Historia starożytna, Warszawa 1999.
Wolski J., Historia powszechna. Starożytność, Warszawa 92000.
Zabłocka J., Historia Bliskiego Wschodu w starożytności (od początków osadnictwa do podboju perskiego) , Wrocław 21987.
Montet R, Egipt i Biblia, Warszawa 1968.
Introdukcje do ST:
Charpentier E., Czytając Stary Testament, Włocławek: Włocławskie Wydawnictwo Diecezjalne 1993.
Hergesel T., Rozumieć Biblię. Jahwizm, Kraków 1992 - rec. H. Langkammera w: RT KUL 41 (1994) 102-103.
Jakubiec Cz., Wprowadzenie do ksiąg Starego Testamentu, Warszawa: Pax 1954.
Langkammer H., Stary Testament odczytany na nowo, Lublin 1992.
Łach S. (red.), Wstęp do Starego Testamentu (Wstęp do Pisma Świętego 2), Poznań: Pallottinum 1973.
Peter M., Wykład Pisma Świętego Starego Testamentu, Poznań: Pallottinum 1970, 22005.
Schmidt W.H., Wprowadzenie do Starego Testamentu, Bielsko-Biała 1997.
Schmoldt H., Wprowadzenie do Starego Testamentu, Warszawa: Verbinum 2005 (wstęp, spis treści i fragment książki zob. TU).
Stachowiak L. (red.), Wstęp do Starego Testamentu, Poznań: Pallottium 1990.
Tyloch W., Dzieje ksiąg Starego Testamentu. Szkice z krytyki biblijnej, Warszawa: Książka i Wiedza 1985; 21994.
Ziółkowski Z., Najtrudniejsze stronice Starego Testamentu, Warszawa: Adam 2005.
Świat ST:
de Capoa C., Stary Testament. Postacie i epizody, Warszawa: Arkady 2007.
Lemaire A. (red.), Świat Biblii, tłum. B. Panek, Wrocław - Warszawa - Kraków: Ossolineum 2001 (oryg. Le monde de la Bible 1998).
de Vaux R., Instytucje Starego Testamentu, t. I-II (w jednym tomie), tłum. T. Brzegowy, Poznań: Pallottinum 2004
Teologie ST:
Jelonek T., Orędzie Starego Testamentu, I-III, Kraków: Wydawnictwo m 1992.
Pawłowski Z., Teologia biblijna (Starego Testamentu) w perspektywie hermeneutycznej, Zeszyty Naukowe SBP 1 (2004).
von Rad G., Teologia Starego Testamentu, tłum. B. Widła, Warszawa: Pax 1986 (oryginał zob. niżej)
Schreiner J., Teologia Starego Testamentu, tłum. B.W. Matysiak, Warszawa: Oficyna Wydawniczo-Poligraficzna ADAM i Instytut Wydawniczy Pax 1999
Niemczyk J.B., Tschirschnitz A., Dzieje ludów biblijnych w zarysie, Warszawa 1978.
Tschirschnitz B., Dzieje ludów biblijnych, Warszawa 1994.